Details

Categorie: Reizen (518)

Gepubliceerd: 10 maart 2023

 

Zomer 1995

1. Vis & slagbomen

Slowakije was even in het nieuws, want Willem-Alexander en Maxima waren op bezoek ter gelegenheid van het dertigjarig bestaan van de republiek. 
      ‘Wij weten weinig van Slowakije’, hoor ik dan op de radio. ‘Veel mensen kunnen niet eens aanwijzen waar het ligt’.
Dit laatste lijkt mij geen doorslaggevend argument voor de bekendheid van een land. Ik herinner me nog uitzendingen van vakantieman Frits Bom, waarbij mensen altijd werd gevraagd om aan te wijzen waar een bepaald land lag. Vaak wees iemand dan Engeland aan als Oostenrijk bedoeld werd of Rusland werd Spanje of Zwitserland. Ik had altijd het vermoeden, dat de mensen een soort beloning kregen om met zulke stommiteiten de hilariteit van het programma te verhogen. Maar dat was geloof ik te veel eer.

      Slowakije dus. Een land dat op 1 januari 1993 zomaar onafhankelijk werd, toen Tsjechoslowakije werd opgeheven. Tegen de wil overigens van een overgrote meerderheid van het Slowaakse volk. Het was altijd een soort boerenachterland van Tsjechië -of liever van Praag-. Er waren wapenfabrieken, die vrijwel onmiddellijk dicht gingen. Tsjechische auto’s behielden CZ op het nummerbord -de oude letters van Tsjechoslowakije- en Slowakije kreeg de nieuwe letters SK.
      In de zomer van 1995 was ik in het grensplaatsje Hodonin in Tsjechië. Er stond een grote visfabriek, die enorm stonk. Maar omdat er veelal een zuidwestelijke wind was, hadden vooral de mensen in Slowakije last van die stank.
      De landen waren in 1995 nog geen lid van de E.U. Bij de grens stonden douanemensen in gloednieuwe pakken voor slagbomen, die daar nooit gestaan hadden. Die slagbomen waren van simpel materiaal en hadden een verfbeurt nodig. Een paar inderhaast neergezette huisjes moest de mannen tegen de regen beschermen.
      En … er stond een oude computer.

De Slowaakse douaneman maakte duidelijk, dat mijn paspoort door die computer gecontroleerd moest worden. Maar ja, de computer werkte niet en daarom mocht ik van hem niet de grens over. Omdat ik daar protest tegen aantekende kwam er een soort chef, die bevestigde dat het paspoort gecontroleerd moest worden met behulp van die computer. Hij negeerde het biljet van 20 US$ in mijn paspoort en gaf daarmee aan dat hij het vak nog moest leren. 
       Ik moest zo’n veertig kilometer omrijden naar een volgende grenspost, waar de douanemannen ook al van die gloednieuwe pakken aan hadden. En.. Ook daar stond een computer.
      Er was echter geen enkel probleem.
Toen ik maar eens vroeg of ze niet in de computer moesten kijken werd de douaneman een beetje ongeduldig.
      ‘Meneer rijdt u toch door'.
      'Waarom zou ik in godsnaam in die computer moeten kijken’.

 

Voorjaar 2014

2. Een UFO boven de Donau 

Als je een eerste indruk wilt hebben van de Slowaakse hoofdstad Bratislava moet je naar de Novy Most gaan, de nieuwe brug over de Donau. Op één van de brugpijlers is een toren van 85 meter hoog. Daar is een restaurant dat UFO heet en er inderdaad uitziet als een vliegende schotel. Op de hoogste verdieping is een uitkijkplatform. 

      Je neemt 360 Graden Bratislava in je op. Pas daarna ga je de stad verkennen.
De NOVY Most werd in 1972 geopend. Zij heette toen de Most SNP, brug van de Slowaakse Nationale Opstand. Na de onafhankelijkheid op 1 januari 1993 werd het de Novy Most.

Brug met oude stad


DONAU Richting Oost


Buitenwijk richting zuid


DONAU Richting west


Buitenwijk richting west


Buitenwijk richting oost

Voorjaar 2014

3. Bratislava. Een stad met eigenwaarde



Slowakije hing er altijd een beetje bij. Eeuwenlang bij de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije en in de twintigste eeuw tientallen jaren lang bij Tsjecho-Slowakije.
      Bratislava was 300 jaar lang de hoofdstad van Hongarije, maar alleen omdat Budapest voor een deel bezet was door de Turken. En Bratislava was in Tsjecho-Slowakije na Praag altijd een soort tweederangsstad.
      Pas na de onafhankelijkheid op 1 januari 1993 vond Bratislava zijn eigenwaarde, zijn trots, zijn zelfbewustzijn.

Oud Stadhuis


Het is de op één na jongste hoofdstad in Europa. (Na Podgorica Montenegro). De oude stad is mooi, gevarieerd & gezellig. Prachtige paleizen, de Stadsburcht, karakteristieke gebouwen, kerken en huizen, klinkerstraten met een zeer divers en modern winkelbestand. Musea, beeldhouwwerken, restaurants, cafés, terrassen en straatmuzikanten. Dat alles maakt het tot een aangenaam geheel.
      Het is niet zo groot en goed te belopen. Het oude stadhuis stamt uit de vijftiende eeuw. Later vonden er diverse restauraties plaats.

Michaelpoort


De toren is ruim vijftig meter hoog. De poort is nog de enige bewaard gebleven toegang tot de oude stad.

Burcht van Bratislava


De Burcht ligt op de noordelijke oever van de Donau en is vrijwel altijd in beeld. Meer dan duizend jaar oud.
      In de Burcht is het Slowaaks Nationaal Museum.

Slowaaks Nationaal Theater


Gebouwd eind negentiende eeuw.

L’udovit Štúr
           

L’udovit was een vermaard taalkundige. Grondlegger van het geschreven Slowaaks.

Achter het beeld


Napoleontisch krijger


Grassalkovitch Paleis


Het presidentieel paleis ligt even buiten de oude stad. Stamt uit 1760 en werd later uitgebreid.

Binnenplaats


Achter ieder gebouw en iedere poort in Bratislava is wel iets. Geheimzinnige plekjes, die je pas ontdekt als je kleine straatjes ingaat en achter donkere poortjes zoekt.
      Wat dat betreft lijkt het erg op Praag.

Paleis van de Primaat


Eind achttiende eeuw gebouwd voor de aartsbisschop van Bratislava.

 

Zomer 1995

4. Andy Warhol in de middle of nowhere

Medzilaborce is een stadje in het uiterste noordoosten van Slowakije.
      Het ligt dicht bij de Oekraïne en nog dichter bij Polen. Het is goor en grijs en wordt volledig gedomineerd door een soort cultuurpaleis in felle kleuren. Wit, rood, blauw, paars, geel noem maar op. 
 
       

Vòòr dit paleis midden op een pleintje staat een bushokje in de vorm van een soepblik. Niet zomaar een soepblik; nee een Campbell’s  
      HET blik van Andy Warhol.
Het cultuurpaleis is namelijk het Museum voor moderne kunst Andy Warhol. Geopend in oktober 1991

  

BEZOEKERS 641 & 642  

Ik kwam er in de zomer van 1995 enigszins toevallig terecht. Samen met Nanda Tulner maakte ik in de Hoge Tatra van Slowakije een radioprogramma. Zij had gelezen dat dit museum ‘ergens in de buurt’ moest liggen. Het bleek nog een halve dag rijden over zeer bochtige wegen zonder vangrails.
      Het museum verkeerde in zeer matige staat van onderhoud. Er kwamen ook niet veel bezoekers, want wij waren -getuige het gastenboek- op die dag in eind juni de bezoekers 641 en 642.
      Niet van die dag, niet van die week, niet van die maand maar van dat hele jaar.

WAAROM STAAT ER IN EEN GODVERGETEN OORD ALS MEDZILABORCE SLOWAKIJE EEN MUSEUM TER ERE VAN ANDY WARHOL?

Ach!
      De ouders van de grote kunstenaar kwamen hier vandaan. Hoewel: vader Andrej Warhola en moeder Julia Warholava-Zavacka kwamen uit Mikova, een dorpje zeventien kilometer verderop. Maar dit dorpje werd te klein geacht voor zo'n groot museum. 
      Het zijn Roethenen, een zowel in Slowakije als Oekraïne gediscrimineerde minderheid.

Initiatiefnemer was Michal Byrko, voorzitter van de Andy Warhol Society. Hij ontmoette John Warhol -een broer van Andy-, toen die een reis maakte op zoek naar z’n roots.
      Zij kregen het voor elkaar met als resultaat dit bijzondere en bizarre museum in de middle of nowhere. Het is een soort familiemuseum geworden, waar ook werk wordt tentoongesteld van John, Paul en James Warhol. Er hangen volop familiefoto’s.

    

Maar het belangrijkste is uiteraard de verdieping met echte Andy Warhols.

En ze zijn er.
      De elektrische stoelen, schilderijen van dollarbiljetten, zeefdrukken van Campbell’s soep, portretten van Liz Taylor, Lenin, Mao, Marlon Brando, Ingrid Bergman en natuurlijk Marilyn Monroe: HET Cultwerk van deze periode.

HOMMAGE AAN POPART 

De wanden, plafonds en zelfs de trappen zijn volop bedrukt, waardoor het originele werk soms te niet valt.
      Eigenlijk is heel het museum een hommage aan POPART.
Ga er eens heen. Het is een mooi gebied waar nauwelijks toeristen komen. 
      In 1995 kon je logeren in Pension Andy, recht tegenover het museum.

 

 

Details

Categorie: Reizen (518)

Gepubliceerd: 02 maart 2023

 

 Voorjaar 1993/Winter 1997

1. Prachtig land in problemen

Ik ken diverse Eritreeërs in Nederland. Dat komt omdat ik in 1993 en in 1997 in Eritrea ben geweest.
       Eritreeërs hier vinden dat bijzonder en willen altijd weten wat je van het land en de mensen vindt.
Dertig jaae geleden vertelde ik enthousiaste verhalen. Het land was na een lange guerillaoorlog tegen bezettingsmacht Ethiopië in 1993 onafhankelijk geworden. In een driedaags referendum had ruim 99% van de bevolking zich daarvoor uitgesproken. Wekenlang dansten de mensen door de straten. Het was een groots en uitbundig feest. Ik stond erbij en keek ernaar.

      Vier jaar later was de situatie al enigszins veranderd. De regering van guerillaleider Isaias Afewerki had hervormingen en democratische verkiezingen beloofd, maar daar was nog niets van terecht gekomen. Een jaar later begon een oorlog met Ethiopië en later nog eens. 
      Ondertussen werd het steeds onaangenamer in het land. Vrijheden (waaronder pers en godsdienst) werden ernstig beperkt, oppositiegeluiden werden hardhandig de kop ingedrukt en mensen werden zonder enige vorm van proces gevangengezet en vaak gemarteld.
      Er werd een dienstplicht voor mannen en vrouwen ingevoerd. Dat duurde regelmatig tien jaar of langer.
Het gevolg was dat er een vluchtelingenstroom op gang kwam. Ongeveer een half miljoen mensen is gevlucht. Dat ging bijna altijd over land via Ethiopië en Sudan richting Libië. En dan met een bootje de Middellandse Zee over naar Italië.
      In Nederland zijn nu ruim 25.000 Eritreeërs. Ze hebben over het algemeen wel een vluchtelingenstatus, maar wachten vaak al jarenlang op gezinshereniging. Bij gebrek aan geldige papieren is dat een illusie. In Nederland en andere landen worden ze regelmatig onder druk gezet en gechanteerd door landgenoten.  Ze moeten dwangsommen betalen, want anders volgen er repercussies tegen familieleden. Mensen zijn dan ook bang om in het openbaar met naam en toenaam hierover te praten. Zelfs in zogeheten openhartige gesprekken.

      Inmiddels is ook bekend geworden, dat duiznedn vluchtelingen in Libië door mensensmokkelaars maandenlang zijn vastgehouden. Zij moesten dwangsommen betalen en werden gemarteld en verkracht.

      Als je dus zegt, dat je het een prachtig land vindt met een vriendelijke en charmante bevolking vinden ze dat prettig, maar ze kijken er ook bij alsof ze denken dat je zoiets alleen maar uit beleefdheid zegt. En toch is dat niet waar. Dat zal de komende tijd blijken als ik een paar stukjes ga herhalen, die ik in de loop der jaren over dat land geplaatst heb. 

 

 

2. Martyrs Day in de hoofdstad

 

Ansichten

Als je wilt weten hoe het economisch niveau van een land is en hoe het zich sociaal, politiek en cultureel heeft ontwikkeld kun je een aardig beeld krijgen door ansichtkaarten te bekijken.
      Deze kaart bijvoorbeeld nam ik in de jaren negentig van de vorige eeuw mee uit Asmara, de hoofdstad van Eritrea in de Hoorn van Afrika.
De foto’s zijn genomen op 20 juni 1993, Martyrs Day vlak nadat het land daarvoor op 24 mei onafhankelijk was geworden.
      Het was een groot en uitbundig feest, dat al zo’n twee maanden lang aan de gang was.
Van 23 tot 25 april namelijk had de bevolking zich voor 99.9% in een referendum uitgesproken voor onafhankelijkheid, voor de afscheiding dus van Ethiopië , dat het land dertig jaar bezet had.
      Mijn god wat waren die mensen blij. Ik weet dat, want ik was erbij.

Op de bovenste foto zitten de leden van de nieuwe regering (guerrillastrijders) met hun aanhang op een eretribune, die is opgericht voor St. Mary’s Cathedral, waar een deel van de toren op de tweede foto te zien is.
      Die kerk staat in de belangrijkste straat van Asmara, de Harnet Avenue, ook wel Liberty of Independance Avenue.
      Dat mondt uit op het Vrijheidsplein waar niet alleen de fontein opvalt, maar meer nog het Art Deco benzinestation uit 1938, linksboven op foto drie.
      Fiat staat erop, want Eritrea was ooit een Italiaanse kolonie.

Die Avenue is overigens een zeer aangename brede straat. Er staan markante gebouwen, er zijn cafeetjes en terrasjes, waar je uitstekende koffie kunt drinken en aan beide zijden staan prachtige palmbomen.
      Als je alleen deze straat zou zien, zou je kunnen denken dat Eritrea een ontwikkeld, modern en vooruitstrevend land is.
Het tegendeel is waar.
      Als je de straat verlaat kom je al snel in grote armoede terecht. Ongeplaveide straten met krotwoningen, puinhopen, afval.
      En buiten de stad op het platteland en in de bergen, in de woestijn naar het zuiden en aan de kust is het net zo.

Hieronder nog een aantal ansichtkaarten, dat een aardig beeld geeft van -het betere- Asmara, een stad overigens met milde aangename temperaturen, omdat het bijna 2400 meter hoog ligt.

St. Mary’s Cathedral

 Op de foto rechts de kathedraal. Daarnaast de Holy Saviour church.

 

Asmara Moskee

Ongeveer veertig procent van de Eritrese bevolking is moslim. De rest is Christen, vooral Kopten

 

Asmara City

 

Fontein

 Asmara buildings

 

Winter 1997

3. Zes lifters in een oude auto

Het zijn er zes. Ze staan een beetje te lummelen. Dan steekt er één zijn hand op. Ze willen mee.
      Locatie: de uitvalsweg naar het oosten in Asmara de hoofdstad van Eritrea in de hoorn van Afrika. Ik rij rond in een huurauto; een oude Fiat Mirafiori. De wagen is niet berekend op zoveel mensen, maar iemand aan de kant van de weg laten staan in Eritrea is ‘not done’. Dat kan eenvoudig niet, want bijna vier jaar na de onafhankelijkheid is het vervoer nog erg schaars.
      Ze stappen in: twee rechts voorin, vier op de achterbank. Het zijn jonge gasten. Een jaar of twintig. Ze zijn lang en mager en kunnen -denk ik- natuurlijk heel hard en heel lang rennen. Ze hebben een weekendje gestapt in die mooie hoofdstad Asmara. Met die brede boulevards, Italiaanse oud-koloniale gebouwen, terrasjes en koffietentjes. Met overal die prachtige oude bomen.
     
Kwetsbaar

Even gaat het door me heen, dat ik wel erg kwetsbaar ben. Er ligt dure opnameapparatuur achter in de auto. En een nieuwe satelliettelefoon met een modem en een mengpaneel. Microfoons en een schotelantenne.
      Ik heb een paspoort, rijbewijs, creditcard en cash geld. Maar ik ben hier eerder geweest en weet dat er nauwelijks criminaliteit is in dit land. Wat dat betreft is Eritrea een vreedzaam baken in Afrika. Er is ook weinig verkeer, men rijdt rustig, houdt keurig halt bij een stoplicht en niemand toetert.
      Ze spreken nauwelijks een woord Engels. Waar ze naartoe moeten? Het antwoord versta ik niet. Ik pak een kaart en vraag of ze het willen aanwijzen. Ze lachen wat. Begrijpen er niets van. Kunnen waarschijnlijk niet lezen. Eén wijst naar voren. Richting Massawa, de kustplaats aan de Rode Zee, zo’n 120 kilometer verderop.

 

Onafhankelijk

De weg is goed. En dat verrast me, want vier jaar eerder reed ik hier ook. Toen was de weg overal kapot. Er zaten enorme gaten in en soms was er helemaal geen sprake meer van een weg. Resultaat van bomaanslagen tijdens een lange, hevige en bloedige onafhankelijkheidsoorlog tegen Ethiopië . Ik zat toen in een taxi met drie andere internationale journalisten. We deden er meer dan vijf uur over.
      Dat was in april 1993 toen het referendum werd gehouden, waarbij meer dan 99% van de bevolking ervoor koos om onafhankelijk te worden. Mijn God, wat een festijn was het toen in dat land. Veertien dagen lang vierden de mensen feest. ‘s Avonds trokken ze in dikke rijen dansend en zingend door de belangrijkste straat in Asmara, de Avenue van de Vrijheid. Arm in arm in ritmische harmonie. In waaiers van zeker twintig meter breed maakten ze een soort schaatsbeweging.
      Na een paar kilometer krijg ik een teken. Eén van die jongens voelt zich niet goed. Ik stop en hij stapt kotsend de auto uit. De anderen lachen maar wat.
     
Marktpleintje

    

Na ongeveer een uur bereiken we het plaatsje Ghinda. Daar moeten ze zijn. Ik zet ze af op een marktpleintje en dan maakt één van die jongens een gebaar. Ik moet meekomen. Hij heet Mulu. We komen bij een vrij klein huisje, waar zijn moeder in de tuin zit.
      Of ik een kopje koffie wil.
                 Tja.
      Als je in Eritrea een kopje koffie krijgt aangeboden, moet je toch zeker op een ’vertraging’ van twee en een half à drie uur rekenen. Er volgt dan een ritueel, dat de culturele waarden van het land prachtig weergeeft. De gastvrouw gaat eerst een vuurtje maken in een oventje. De buren komen langs, want er is bezoek en dat moet verwelkomd worden. Een oudere man begint in het Italiaans. Hij wil me iets laten zien.
      Een man loopt daar met z’n kameel. Ik begrijp dat het beest ziek is. De man geeft het beest een tik op z’n kont. De kameel moet in z’n eentje de bergen in. En dan zijn er twee mogelijkheden. Hij geneest zichzelf door medicinale kruiden te zoeken of het beest sterft.
     
Koffiebonen

De moeder van Mulu haalt verse koffiebonen uit een doosje. Ze selecteert er zorgvuldig de beste bonen uit. Die gaan in een pannetje en worden op een bijna rituele wijze gebrand. Na een minuut of twintig gaan die bonen in een houten kom en worden daarna met een stok geplet, aangestampt en fijn gemalen.
      Ondertussen komen steeds meer mensen langs. Men kijkt, schudt handen, men kust, keurt en lacht, maakt muziek en danst en de gast kijkt het allemaal met veel plezier aan.
      De gemalen koffie gaat in een potje met water aan de onderkant. En dan is het de kunst om het water op dat vuurtje zo warm te maken, dat het tegen de kook aan is. Na ruim twee uur is de koffie klaar en ontvangt de gast als eerste een klein kopje.
      Pas als drie van die kopjes geleegd zijn mag de gast weer vertrekken.
      Hij is dan gelouterd en weer van alles op de hoogte. 
Drie meisjes en twee jongens willen met me mee naar Massawa.

Ik toeter als we vertrekken.

 

Winter 1997

4. Het Winterpaleis van De Keizer

Ik ben terug in Massawa. Een mooi, aangenaam, enigszins dromerig havenstadje aan de Rode Zee in Eritrea Noord Oost Afrika. Een stadje met vooral Arabische, maar ook Ethiopische en Italiaanse invloeden. Vier jaar eerder tijdens het referendum, waarbij meer dan 99% van de Eritrese bevolking zich uitsprak voor onafhankelijkheid, lag vrijwel alles in Massawa in puin. Huizen, openbare gebouwen, parken, straten, havens, stranden.
      Gevolg van de onafhankelijkheidoorlog tegen Ethiopië, die tientallen jaren duurde. Het stadje werd gebombardeerd en vanuit zee beschoten. Het werd bestookt met napalm.
      Nu is het voor een belangrijk deel weer opgebouwd, gerestaureerd en gerenoveerd. Alleen het voormalige zogeheten winterpaleis van de laatst fungerende keizer Haile Selassie van Ethiopië ligt nog volledig in puin. De Eritreeërs laten dat bewust zo. Een ruïneuze stille getuige van een strijd die ze uiteindelijk gewonnen hebben en tevens een aanklacht tegen de krankzinnige luxe, die deze keizer zich meende te kunnen veroorloven.

      Anno 2020 is dat nog steeds zo.

     

Als je door de puinhopen van dit paleis loopt merk je dat het in staat van ontbinding verkeert. De muren zijn aangevreten, het kostbare marmer aangetast en de kroonluchters hangen er ontzield bij.

Vier en veertig jaar lang was Haile Selassie keizer van Ethiopië . Hij; de keizerlijke majesteit, de leeuw van Juda, koning der koningen, werd in 1974 afgezet. Hij had toen vijftien paleizen en 27 auto’s.
      
      De Poolse journalist Ryszard Kapuscinski schreef een prachtig boek over Haile Selassie onder de titel: De keizer. Hij sprak tientallen mensen, die in dienst waren van de keizer en praatte met andere mensen, die de keizer op wat voor manier dan ook meemaakten.

Er verschijnt aan de hand van de verhalen van de onderhorigen een ontluisterend beeld van een enorme schoft.
      Ik heb eens opgeschreven hoe de keizer in dit boek achtereenvolgens betiteld wordt.
     
      Daar gaat ‘ie.

                                            

                                                   Zijne Majesteit

                                                   Zijne hoogvereerde M

                                                   Zijne verheven M

                                                   Zijne door God uitverkoren M

                                                   Zijne genadige M

                                                   Zijne eerbiedwaardige M

                                                   Zijne vereerde M

                                                   Zijne goedhartige M

                                                   Zijne uitzonderlijke M

                                                   Zijne voortreffelijke M

                                                   Zijne eerbiedige M

                                                   Zijne goedertieren M

                                                   Zijne onvermoeibare M

                                                   Zijne goedaardige M

                                                   Zijne keizerlijke M

                                                   Zijne geliefde M

                                                   Zijne allereerbiedwaardigste M

                                                   Zijne edelmoedige M

                                                   Zijne alleruitzonderlijkste M

                                                   Zijne allergenadigste M

                                                   Zijne dappere M

                                                   Zijne allerhoogste M

                                                   Zijne onovertreffelijke M

                                                   Zijne allervoortreffelijkste M

                                                   Zijne alomtegenwoordige M

                                                   Zijne almachtige M

                                                   Zijne soevereine M

                                                   Zijne gulhartige M

 

 

5. Zandstraatje in dromerig stadje

 

Arabische invloeden

Deze kleurets is gemaakt door Rolf Weijburg, die u kent van zijn serie op mijn blog over de 25 kleinste landen in de wereld. .
       Het is een straatje in Massawa, een dromerige kustplaats in Eritrea in de hoorn van Afrika.
Een stadje met sterk Arabische invloeden, maar ook met Italiaanse omdat Eritrea ooit gekoloniseerd werd door dat land.

Keuken

De ets hangt bij mij thuis aan de muur. Ik vind het een mooie prent.
      Bovendien brengt het zoete herinneringen naar boven, want ik ben twee maal in Massawa geweest.  
Op de ets zie je dat in het straatje een bordje hangt van restaurant Selam. 
      Ik heb daar eens gegeten. Een Injera, Afrikaanse pannenkoek met diverse kleine gerechten. Groenten, salades en vooral vishapjes.
En dan ook nog gegrilde platvisjes.
      Je moet hier zoals overal in dit land met je vingers eten. Je scheurt een stukje van de pannenkoek af en vult dat naar keuze. In sommige restaurants worden je handen zelfs vantevoren op een rituele wijze gereinigd.

Als je even in de keuken wilt kijken, is dat geen probleem.
      Hier deed men in 1997 nog aan echt handwerk.

                                         

Ik geloof niet dat er heel veel veranderd is.
    Kijk maar naar DIT FILMPJE.

 

Details

Categorie: Reizen (518)

Gepubliceerd: 19 februari 2023

 

Voorjaar 2000

1. Mira: 'Hij kan nog geen ei bakken!' 

Ze is voor ’t eerst van haar leven in het buitenland geweest. Zes weken lang. Een conferentie in Los Angeles, een bezoek aan New York, een symposium in Parijs en nog even uitblazen in Amsterdam. Het was haar goed bevallen. Heel goed.
      Mira is orthodontist. Ze zit naast me in het vliegtuig. Ze gaat naar huis. Johannesburg Zuid-Afrika. 
We zijn nog geen uur onderweg, hebben wat over ditjes en datjes gepraat en dan zegt ze zomaar: ’’Weet je dat ik helemaal geen zin heb om naar huis te gaan’’.

Zo!

Ze is getrouwd. Twee jonge kinderen. Een jaar of 35. Stralend gebit. Daar zijn waarschijnlijk kundige collega’s aan te pas gekomen.

‘’Hoezo?” zeg ik.

‘’Amerika is me heel goed bevallen’’, zegt ze. ‘’En bij jullie vind ik 't ook heel prettig’. Veel prettiger dan in Zuid-Afrika. Weet je, die apartheid is dan wel officieel afgeschaft maar er is nog veel racisme en discriminatie. Mensen leven langs elkaar heen. De tolerantie is laag. Tenminste vergeleken met wat ik de laatste weken gezien heb’’.

Ik ga voor de tweede keer van mijn leven naar Zuid-Afrika. 
      Ditmaal niet naar Johannesburg of Kaapstad, maar naar Kwazulu-Natal.

‘’Ben je daar weleens geweest Mira?’’
‘’Nee’’ zegt ze. ‘’Maar wat ik ervan weet is het daar helemaal verschrikkelijk’’.
      ‘’Maar wat ga je daar eigenlijk doen.”

‘’Ik ga op bezoek bij een Nederlander, die daar al een aantal jaren woont. In Howick, dichtbij Pietermaritzburg. Daar schijnt één van de grootse watervallen van jullie land te zijn. Hij werkt met de lokale bevolking om erosie te bestrijden. Ik ga daar een radioprogramma maken. En daarna ga ik door naar Lesotho. Ook al om een programma te maken’’.

‘’Naar Lesotho’’, zegt ze geschrokken.
      ‘’Daar hoor ik alleen maar afgrijselijke verhalen over. Ons leger is daar een jaar of zo geleden binnengevallen om orde op zaken te stellen. Het schijnt daar echt bar en boos te zijn’’.

‘’Juist’’, zeg ik. ‘’Daarom ga ik er ook naar toe’’.

Ze wordt stil. Ik besluit om iets anders aan te snijden

Ze spreekt namelijk Engels, maar had verteld dat ze is opgegroeid in ’t Afrikaans. 
‘’Kon je de mensen in Amsterdam eigenlijk verstaan?’’, vraag ik in het Nederlands.

‘’Nee. Niet echt, Af en toe een woordje. Maar -weet je- ik hou ook niet van die taal. 
Thuis moet ik Afrikaans praten. Mijn man wil dat. Vindt ook dat mijn kinderen in die taal moeten worden grootgebracht. Daar heb ik vaak ruzie met hem over. Die kinderen zijn er namelijk volgens mij veel meer bij gebaat om goed Engels te leren”.

En dan.

‘’Mijn man is nou eenmaal heel traditioneel. Hij vindt het eigenlijk maar zozo, dat ik werk. En weet je wat: Hij kan nog geen ei bakken; nog geen ei’’.

We worden stil. Zij heeft kennelijk een wat vastgelopen huwelijk. 
Moet ik daar dan dieper op ingaan. We zitten inmiddels ergens boven Noord-Afrika. Het wordt donker.

Tijd om maar eens te proberen wat te gaan slapen.
Maar dan gaat ze weer door. 
      ‘’Ik heb ’t me allemaal niet zo gerealiseerd. Maar op die conferenties heb ik met veel vrouwelijke collega’s gesproken. Die schrokken ook van mijn verhaal. Weet je, misschien ga ik het thuis allemaal heel anders doen. Heel anders’’. 

      Tja. 
Moet ik hier iets van vinden? Relativeren? Stoken in een vastgelopen huwelijk.
       Wat is dat toch met die vliegtuigen. Ik kom wel vaker terecht in merkwaardige gesprekken. Kennelijk zijn er omstandigheden die daar aanleiding toe geven. Vluchtige ontmoetingen, die eenvoudig kunnen leiden tot uiterst persoonlijke ontboezemingen.

      ‘’Misschien moet je het hem voorzichtig proberen uit te leggen’’, zeg ik. ‘’Daar zal íe toch wel gevoelig voor zijn’’.

      ‘’Oh, nee’’ zegt ze. ‘’Daar is ‘ie helemaal niet gevoelig voor. Die man zit vast in patronen. Daar kan ik nooit doorheen breken, nooit’’.

      ‘’En therapie’’, suggereer ik. ‘’Heb je daar weleens aan gedacht?’’
       
      ‘’Ach ‘’, zegt ze, ‘’dat wil hij waarschijnlijk ook niet. Hij is tevreden zo. Wil helemaal geen veranderingen. Hij komt thuis, doet zijn pantoffels aan, gaat zitten met z’n voeten op een bank en kijkt naar de televisie. Het liefst naar cricket of rugby. En weet je wat. Hij vindt het eigenlijk maar niks, dat er tegenwoordig ook zwarten en kleurlingen in die teams zitten".

    Als wij aankomen in Johannesburg kijkt zij mij een beetje vertwijfeld aan. 
   Ik moet overstappen want ik vlieg door naar Durban. Als wij de hal inkomen ziet ze verderop achter het glas haar man en kinderen staan. Zij trekt mij een andere kant op en zegt: 
      ‘’Ik loop even met je mee. Ik heb nog geen trek in ze ‘’.

 

Voorjaar 1994

2. Een triomfantelijke demonstratie

Woensdag 27 april 1994 was een zeer gedenkwaardige dag.
Ik bevond mij in het stadje De Aar in Die groot Karoo van Zuid Afrika, ongeveer in het midden van de lijn Kaapstad-Johannesburg. 
     Voor ‘t eerst in de geschiedenis waren er democratische verkiezingen.
Maandenlang hadden de mensen er naar toe geleefd; wekenlang was er uitbundig feest gevierd.

      De mensen kregen drie dagen om te stemmen, maar op de eerste dag stonden er lange rijen.

''OOR DIE SPOOR'' 

De Aar is een stadje van circa 40.000 mensen. Globaal een derde van de bevolking is blank, een derde is kleurling; een derde is zwart. De blanken woonden in hun eigen wijk.
      Op kaarten in de plaatselijke bibliotheek stond alleen dit deel, hoewel aan de andere kant van het spoor ‘Oor die Spoor’ veel meer mensen woonden.
      Er waren ook twee squattercamps ‘oor die spoor’. Krottenwijken voor ontheemden, zwervers en vluchtelingen.

In De Aar mocht gestemd worden door 8.433 ‘bruinmense’, 6.643 ‘swartmense’ en 5.190 ’blankmense’.
In iedere wijk was één stemlocatie. Op woensdag 27 april 1994 ‘s middags om één uur stonden vrijwel alle kleurlingen en zwarten demonstratief voor het gemeentehuis -de Municipaliteit- in de blanke wijk.
      Geduldig, gedisciplineerd, trots en vaak met een vlaggetje in de hand van het ANC (African National Congress); de partij van Nelson Mandela, die toen zijn triomfantelijkste overwinning zou behalen.

Eén van die mensen was Lisa. Zij was schoonmaakster in hotel De Aar, waar ik drie weken heb doorgebracht. Zij begon ‘s ochtends om zes uur en had dan al een uur gelopen. Ze moest werken tot er niets meer te doen was. Dat was nooit vóór tien uur ‘s avonds. Ze moest dan weer een uur terug lopen. Ze werkte zeven dagen per week.

Haar inkomsten: 80 Euro per maand.

OPNAMES

Audio (56): De verkiezingen  4'27"

Ik loop langs de lange rij, die voor het gemeentehuis van De Aar staat.
Vrijwel alleen kleurlingen en zwarten, die er in dit blanke deel van het stadje een ingehouden, trotse en indrukwekkende demonstratie van maken.

Audio (57): De manifestatie  9'02"
Ik rij mee met luid toeterende en zingende ANC-vrouwen.
We rijden demonstratief door de blanke wijk, waar niemand zich laat zien.
Een jubeltocht, waar deze vrouwen het juk van honderden jaren onderdrukking en apartheid van zich werpen.

Luister hoe ze Nelson Mandela toezingen en de toen nog zittende president De Klerk verguizen.

 

 

3. Een omissie van Gerrit Komrij

In 1999 verscheen de vuistdikke bundel ''De Afrikaanse poëzie in duizend en enige gedichten'' van Gerrit Komrij. Ik kreeg het cadeau van een collega en heb er af en toe wat in gelezen. Het Afrikaans is met wat moeite wel te begrijpen, maar je moet er de tijd voor nemen.
Ik ben zelf twee maal in Zuid-Afrika geweest en dan merk je na enige tijd dat het over het algemeen redelijk goed te volgen is.
      Gerrit Komrij schrijft in zijn inleiding onder meer het volgende:
‘’Pas aan het eind van de vorige eeuw gaat de spreektaal formeel schrijftaal worden. Schrijf zoals je spreekt was al het adagium geweest van Multatuli, de grootste schrijver uit de Nederlandse negentiende eeuw, aan wie C. Louis Leipoldt (1880-1947), de eerste echt grote dichter uit de Afrikaanse literatuur nog een sonnet wijdde”.

Je denkt dan: ‘’Ik ga dat sonnet in het boek even opzoeken’’. Maar dat valt dan weer tegen, zoals wel vaker als het om producties van Komrij gaat.
      Er staan elf gedichten van Leipoldt in de bundel maar niet het bewuste sonnet.

Na wat zoeken heb ik ’t gevonden in een uitgebreid artikel van de Zuid-Afrikaanse taalkundige  Wium van Zyl gepubliceerd door de DBNL, de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren. Het gaat zo

Aan Multatuli

Kind van die noorderwêreld, waar die kou

Van winter weerga vinde in 'n volk

Wat kalm bly as jy kokend is en flou

En nie jou taal verstaan nie sonder tolk!

Die warmer Ooste, waar die son ontstaan,

Het jou tot man gemaak, en van jou hart

Die ys-gekorste kettings afgeslaan,

En jou geleer daar lê ook vreug in smart,

En in ellende grootsheid. Ek, as een

Met wie die Ooste ook gepraat het, gee

Hier, waar Adindas spook by maanlig ween

Oor Saïdjahs graf in eensaam-stille wee,

My huldegroet aan jou as blyk daarvan,

Apostel, hoëpriester, lyder, Man!

Details

Categorie: Reizen (518)

Gepubliceerd: 11 februari 2023

 

Voorjaar 2012

1. Een curieuze corridor

Het was in het voorjaar van 2012. Wij reden over de hevig kronkelende A1 langs de Adriatische kust van Kroatië. Wij waren op weg naar Montenegro, maar tussen Split en Dubrovnik stuitten we op douaneposten. Eerst Kroatische en toen Bosnische.
      Een kilometer of 15 verder waren daar opnieuw achtereenvolgens Bosnische en Kroatische grensposten. Ergens beneden lag het dorp Neum, onderdeel van Bosnië-Herzegovina. Een curieuze corridor!

Toeristenoord

Neum bleek een heus toeristenoord. Recreatiebungalows, appartementen en een paar grote hotels. Mostar aan Zee werd het ook wel genoemd.
       Minder mondain dan Zadar of Split en veel minder karakteristiek dan Dubrovnik. Maar toch…. Het was behoorlijk druk op stranden en  boulevard en er waren veel winkels. Het leven was hier -zo werd ons verzekerd- namelijk goedkoper dan in Kroatië.

    

 

Ottomaanse rijk

Waarom ligt er zo’n geografisch hoogst interessante corridor tussen Kroatië en Bosnië-Herzegovina?
      Ach.
Bij de Vrede van Karlowitz in 1699 schonk de toenmalige republiek Dubrovnik dit reepje grond aan het Ottomaanse rijk. Zo wilde men voorkomen dat Venetië over land Dubrovnik kon aanvallen.
      Later werd de corridor gewoon onderdeel van Joegoslavië. Tijdens de burgeroorlog werd er zwaar gevochten, maar Neum bleef na de onafhankelijkheid onderdeel van Bosnië-Herzegovina. En dat terwijl circa 90% van de ruim 4.000 inwoners Kroaat is. Bovendien: als je van Neum verder Bosnië in wil, kun je maar het best via Kroatië gaan, want anders moet je te voet hoog de bergen over.

 

De Pelješac-brug

 De situatie is inmiddels drastisch veranderd.  Er is namelijk een brug gebouwd tussen Klek op het Kroatische vasteland en het schiereiland Pelješac, zodat je voortdurend in Kroatië kunt blijven. Vorig jaar juli is die geopend. 
      De brug (Pelješki Most) is 2400 meter lang en maar liefst 55 meter hoog. Dit om zee- en cruiseschepen doortocht te verlenen naar Neum, hoewel het bepaald geen indrukwekkende zeehaven heeft.
      In 2007 was men ook al eens met de aanleg begonnen, maar dat werd afgeblazen omdat er geen geld meer voor was. Maar Kroatië is sinds juli 2013 lid van de Europese Unie en daar is wel geld.

 

 

 

 

2. Konjic aan de Neretva

 

Centrum

Dit is het centrum van Konjic, een stad die prachtig ligt aan beide oevers van de Neretva in het centrum van Bosnië -Herzegovina.
      Halverwge de lijn Mostar-Sarajevo.
Er zijn diverse bruggen, maar veruit de beroemdste is de Oude Stenen Brug van meer dan duizend jaar oud uit de Ottomaanse tijd.
      Je ziet de brug van verre en in dezelfde blik vang je altijd wel een minaret.

Oude Stenen Brug

De brug is gebouwd op zes bogen.
      In maart 1945 werd de brug opgeblazen door de Duitsers en pas tussen 2003 en 2009 werd zij in oude glorie hersteld.

 

Zuiveringen & kogelgaten

De stad werd voor een deel verwoest tijdens de Joegoslavische oorlog tussen 1992 en 1995.
      In een aantal huizen zie je nog reeksen van kogelgaten.
Er vond hier een etnische zuivering plaats.
      De stad had in 1991 44.000 inwoners: 54% Bosniërs, 26% Kroaten en 15% Serviërs.
In 1997 waren er nog maar 32.000 inwoners, waarvan 92.7% Bosniërs.

 

 
Modern

Toch is er ook veel hersteld. Er zijn bovendien moderne gebouwen verrezen.

In steen gehouwen

 

 Sommige nieuwe huizen worden in de rotsen gehouwen en gaan er bijna in op.

Hoofdstraat

 

Neretva richting oost

 

Neretva richting west

 

 

 

3a. Zuiver mineraalwater

Het mooiste bergmeer van Bosnië-Herzegovina is volgens kenners het Boracko-meer.
      Het ligt op 400 meter, is bijna een kilometer lang en 500 meter breed.
Je kunt er zwemmen tussen de forellen en de karpers. Meestal is het water smaragdgroen.

      ‘Dit water kun je gewoon drinken’, zegt een lokale uitbater.

      ‘Fijn’ zeg ik , ‘een soort mineraalwater dus’.

      ‘Mineraalwater!’, zegt de man verontwaardigd, ‘mineraalwater!’.

      ‘Meneer; ik zweer u dat er absoluut geen mineralen in zitten. Dit is zuiver water’.

 
3. Boracko Jezero

 Het meer ligt zo'n twintig slingerende kilometers van de stad Konjic en dat ligt halverwege de lijn Mostar-Sarajevo.

      Je kunt er appartementen huren, maar er is ook een camping. 
Je kunt er vissen en zwemmen en er is een soort pad langs, waar je kunt wandelen.

 

  

 

 

 

 

4. Een dorp zucht onder zijn verleden

 

Het dorpje heet Glavatičevo. Het ligt prachtig aan beide oevers van de Neretva in Bosnië -Herzegovina. (Halverwege Mostar en Sarajevo).

      Een aantal huizen staat beneden aan de rivier, een groter aantal ligt in de bergen.
Er is een moskee, een school en een levensmiddelenwinkeltje.
      Het lijkt hier rustig & vredig. Maar dan zijn er de kapotgeschoten huizen en de lege panden.

 

HET monument

 

En HET monument, waaruit blijkt dat er in dit kleine dorp van achthonderd mensen tussen 1992 en 1995 maar liefst vijftig mensen vermoord zijn door Servische en Kroatische troepen.

      Het kan niet anders; dit dorp ZUCHT nog steeds onder die moordpartijen.

Wat staat er op dit monument?

Ik benaderde  Het BIH-Platform (Organisaties van burgers uit Bosnië -Herzegovina in Nederland) en kreeg snel dit antwoord van Dzevad Kuric:

Beste heer Ronald,

De betekenis van het opschrift is duidelijk als u de vertaling weet.

“BOSNO”

ZOLANG JE ZONEN BESTAAN

JE WIL VRIJ, TROTS EN FIER ZIJN

Om nooit te vergeten

Met vriendelijke groeten,

Dzevad Kuric

Tevens kreeg ik een terechtwijzing omdat ik bij mijn vragen had gerept over ‘de Joegoslavische burgeroorlog‘:

‘Voor uw informatie: In Bosnië is een agressieve oorlog van Servië -Montenegro en Croatië tegen staat B&H geweest en niet een burgeroorlog’.

Namen; namen......

 

Als je nog wat beter naar de grafsteen kijkt zie je dat boven de bloemen 44 namen staan. 

      Daaronder volgen zes namen van mensen, die bij de opening van het monument nog vermist waren.
Sommige namen komen drie maal voor (Hebibovic, Cišo en Masleša).
      En dan is er nog de naam Macic. Die komt in totaal maar liefst negen maal voor.
Het kan bijna niet anders: Iedere familie in dit kleine dorpje telt slachtoffers.

Het dorp

 

 Je kunt hier overigens uitstekend vakantie vieren. Je kunt kajakken of raften in de rivier,

      Je kunt vliegvissen of mountainbiken, je kunt wandelen of zwemmen en er zijn in de omgeving genoeg kleine restaurantjes waar je visjes kunt eten.
Volgens Elmir Prevljak die hier in de buurt aan het Boracko-meer samen met zijn vrouw Goga Saric appartementen verhuurt Herzegovina Lodges zit er heel veel vis in de Neretva.
      Hij is zelf een fervent visser en vertelt enthousiast over zijn vangsten. 
Bijzonder lekker is volgens hem de Glavatica, een forel met een dikke onderlip.
      Het dorpje Glavatičevo dankt aan deze vis overigens zijn naam.

Kapotgeschoten pand

 

 
Minaret achter muur

 

 Huis aan rivier

 

 
Dorpsschool

 

 Sportveld

 

 
Man op weg naar huis

 

 
Winkel

 

 Rivier

 

 
Restaurant

 

 
Hangbrug

 

Mist & sneeuw

Als je verder de bergen inrijdt, kun je half mei nog in mist en sneeuw terechtkomen

 

 

5a. Een rustig ritje met historie

Als je van Kotor in Montenegro naar Vásárosbéc in het zuiden van Hongarije moet -en wie moet dat af en toe niet- , kan je het beste door Bosnië-Herzegovina rijden.

5. De schizofrenie van een nieuwe staat

      

Dat is een mooie, rustige route, die bijna kilometer na kilometer geschiedenis ademt. Je rijdt over een nieuwe weg richting Trebinje.
      Een mooi bewaard stadje aan de “Verloren rivier” Trebisnjica. Als je aan een bosrand even stopt komt een man tevoorschijn die bessen heeft geplukt. Hij wil ze met alle plezier met ons delen.

               

Verloren Rivier

Je denkt Bosnië-Herzegovina te zijn binnengegaan, maar direct zijn er borden dat je hier bent in de Republika Srpska, de Servische deelrepubliek, die in twee grote delen vrijwel de helft van het grondoppervlak uitmaakt.

           

Soms is er een deel van zo'n bord weggehaald om de ‘schizofrene’’ situatie te symboliseren.

          

 

Verwarring

Het is een beetje verwarrend allemaal, want even verder kom je in de Federatie van Bosnië en Herzegovina en dan weer in Srpska.
      Het land werd in 1992 onafhankelijk na een referendum, waaraan de Serviërs overigens uit protest niet meededen. Tot 1995 volgde een verschrikkelijke burgeroorlog waarbij vele duizenden slachtoffers (o,a. Srebrenica) vielen.
      Na internationaal ingrijpen werd in 1995 het Verdrag van Dayton gesloten, waarbij Bosnië-Herzegovina volgens een soort raciale grens werd ingedeeld. (Rood is Srpska. In 1995 hoorde Montenegro nog bij Servië)                                                                                                                                Republika Srpska

Sarajevo

Halverwege kom je in Sarajevo. Ook die stad ademt intussen rust.