Voorjaar 1993/Winter 1997
1. Prachtig land in problemen
Ik ken diverse Eritreeërs in Nederland. Dat komt omdat ik in 1993 en in 1997 in Eritrea ben geweest.
Eritreeërs hier vinden dat bijzonder en willen altijd weten wat je van het land en de mensen vindt.
Dertig jaae geleden vertelde ik enthousiaste verhalen. Het land was na een lange guerillaoorlog tegen bezettingsmacht Ethiopië in 1993 onafhankelijk geworden. In een driedaags referendum had ruim 99% van de bevolking zich daarvoor uitgesproken. Wekenlang dansten de mensen door de straten. Het was een groots en uitbundig feest. Ik stond erbij en keek ernaar.
Vier jaar later was de situatie al enigszins veranderd. De regering van guerillaleider Isaias Afewerki had hervormingen en democratische verkiezingen beloofd, maar daar was nog niets van terecht gekomen. Een jaar later begon een oorlog met Ethiopië en later nog eens.
Ondertussen werd het steeds onaangenamer in het land. Vrijheden (waaronder pers en godsdienst) werden ernstig beperkt, oppositiegeluiden werden hardhandig de kop ingedrukt en mensen werden zonder enige vorm van proces gevangengezet en vaak gemarteld.
Er werd een dienstplicht voor mannen en vrouwen ingevoerd. Dat duurde regelmatig tien jaar of langer.
Het gevolg was dat er een vluchtelingenstroom op gang kwam. Ongeveer een half miljoen mensen is gevlucht. Dat ging bijna altijd over land via Ethiopië en Sudan richting Libië. En dan met een bootje de Middellandse Zee over naar Italië.
In Nederland zijn nu ruim 25.000 Eritreeërs. Ze hebben over het algemeen wel een vluchtelingenstatus, maar wachten vaak al jarenlang op gezinshereniging. Bij gebrek aan geldige papieren is dat een illusie. In Nederland en andere landen worden ze regelmatig onder druk gezet en gechanteerd door landgenoten. Ze moeten dwangsommen betalen, want anders volgen er repercussies tegen familieleden. Mensen zijn dan ook bang om in het openbaar met naam en toenaam hierover te praten. Zelfs in zogeheten openhartige gesprekken.
Inmiddels is ook bekend geworden, dat duiznedn vluchtelingen in Libië door mensensmokkelaars maandenlang zijn vastgehouden. Zij moesten dwangsommen betalen en werden gemarteld en verkracht.
Als je dus zegt, dat je het een prachtig land vindt met een vriendelijke en charmante bevolking vinden ze dat prettig, maar ze kijken er ook bij alsof ze denken dat je zoiets alleen maar uit beleefdheid zegt. En toch is dat niet waar. Dat zal de komende tijd blijken als ik een paar stukjes ga herhalen, die ik in de loop der jaren over dat land geplaatst heb.
2. Martyrs Day in de hoofdstad
Ansichten
Als je wilt weten hoe het economisch niveau van een land is en hoe het zich sociaal, politiek en cultureel heeft ontwikkeld kun je een aardig beeld krijgen door ansichtkaarten te bekijken.
Deze kaart bijvoorbeeld nam ik in de jaren negentig van de vorige eeuw mee uit Asmara, de hoofdstad van Eritrea in de Hoorn van Afrika.
De foto’s zijn genomen op 20 juni 1993, Martyrs Day vlak nadat het land daarvoor op 24 mei onafhankelijk was geworden.
Het was een groot en uitbundig feest, dat al zo’n twee maanden lang aan de gang was.
Van 23 tot 25 april namelijk had de bevolking zich voor 99.9% in een referendum uitgesproken voor onafhankelijkheid, voor de afscheiding dus van Ethiopië , dat het land dertig jaar bezet had.
Mijn god wat waren die mensen blij. Ik weet dat, want ik was erbij.
Op de bovenste foto zitten de leden van de nieuwe regering (guerrillastrijders) met hun aanhang op een eretribune, die is opgericht voor St. Mary’s Cathedral, waar een deel van de toren op de tweede foto te zien is.
Die kerk staat in de belangrijkste straat van Asmara, de Harnet Avenue, ook wel Liberty of Independance Avenue.
Dat mondt uit op het Vrijheidsplein waar niet alleen de fontein opvalt, maar meer nog het Art Deco benzinestation uit 1938, linksboven op foto drie.
Fiat staat erop, want Eritrea was ooit een Italiaanse kolonie.
Die Avenue is overigens een zeer aangename brede straat. Er staan markante gebouwen, er zijn cafeetjes en terrasjes, waar je uitstekende koffie kunt drinken en aan beide zijden staan prachtige palmbomen.
Als je alleen deze straat zou zien, zou je kunnen denken dat Eritrea een ontwikkeld, modern en vooruitstrevend land is.
Het tegendeel is waar.
Als je de straat verlaat kom je al snel in grote armoede terecht. Ongeplaveide straten met krotwoningen, puinhopen, afval.
En buiten de stad op het platteland en in de bergen, in de woestijn naar het zuiden en aan de kust is het net zo.
Hieronder nog een aantal ansichtkaarten, dat een aardig beeld geeft van -het betere- Asmara, een stad overigens met milde aangename temperaturen, omdat het bijna 2400 meter hoog ligt.
St. Mary’s Cathedral
Op de foto rechts de kathedraal. Daarnaast de Holy Saviour church.
Asmara Moskee
Ongeveer veertig procent van de Eritrese bevolking is moslim. De rest is Christen, vooral Kopten
Asmara City
Fontein
Asmara buildings
Winter 1997
3. Zes lifters in een oude auto
Het zijn er zes. Ze staan een beetje te lummelen. Dan steekt er één zijn hand op. Ze willen mee. 
Locatie: de uitvalsweg naar het oosten in Asmara de hoofdstad van Eritrea in de hoorn van Afrika. Ik rij rond in een huurauto; een oude Fiat Mirafiori. De wagen is niet berekend op zoveel mensen, maar iemand aan de kant van de weg laten staan in Eritrea is ‘not done’. Dat kan eenvoudig niet, want bijna vier jaar na de onafhankelijkheid is het vervoer nog erg schaars.
Ze stappen in: twee rechts voorin, vier op de achterbank. Het zijn jonge gasten. Een jaar of twintig. Ze zijn lang en mager en kunnen -denk ik- natuurlijk heel hard en heel lang rennen. Ze hebben een weekendje gestapt in die mooie hoofdstad Asmara. Met die brede boulevards, Italiaanse oud-koloniale gebouwen, terrasjes en koffietentjes. Met overal die prachtige oude bomen.
Kwetsbaar
Even gaat het door me heen, dat ik wel erg kwetsbaar ben. Er ligt dure opnameapparatuur achter in de auto. En een nieuwe satelliettelefoon met een modem en een mengpaneel. Microfoons en een schotelantenne.
Ik heb een paspoort, rijbewijs, creditcard en cash geld. Maar ik ben hier eerder geweest en weet dat er nauwelijks criminaliteit is in dit land. Wat dat betreft is Eritrea een vreedzaam baken in Afrika. Er is ook weinig verkeer, men rijdt rustig, houdt keurig halt bij een stoplicht en niemand toetert.
Ze spreken nauwelijks een woord Engels. Waar ze naartoe moeten? Het antwoord versta ik niet. Ik pak een kaart en vraag of ze het willen aanwijzen. Ze lachen wat. Begrijpen er niets van. Kunnen waarschijnlijk niet lezen. Eén wijst naar voren. Richting Massawa, de kustplaats aan de Rode Zee, zo’n 120 kilometer verderop.
Onafhankelijk
De weg is goed. En dat verrast me, want vier jaar eerder reed ik hier ook. Toen was de weg overal kapot. Er zaten enorme gaten in en soms was er helemaal geen sprake meer van een weg. Resultaat van bomaanslagen tijdens een lange, hevige en bloedige onafhankelijkheidsoorlog tegen Ethiopië . Ik zat toen in een taxi met drie andere internationale journalisten. We deden er meer dan vijf uur over.
Dat was in april 1993 toen het referendum werd gehouden, waarbij meer dan 99% van de bevolking ervoor koos om onafhankelijk te worden. Mijn God, wat een festijn was het toen in dat land. Veertien dagen lang vierden de mensen feest. ‘s Avonds trokken ze in dikke rijen dansend en zingend door de belangrijkste straat in Asmara, de Avenue van de Vrijheid. Arm in arm in ritmische harmonie. In waaiers van zeker twintig meter breed maakten ze een soort schaatsbeweging.
Na een paar kilometer krijg ik een teken. Eén van die jongens voelt zich niet goed. Ik stop en hij stapt kotsend de auto uit. De anderen lachen maar wat.
Marktpleintje
Na ongeveer een uur bereiken we het plaatsje Ghinda. Daar moeten ze zijn. Ik zet ze af op een marktpleintje en dan maakt één van die jongens een gebaar. Ik moet meekomen. Hij heet Mulu. We komen bij een vrij klein huisje, waar zijn moeder in de tuin zit.
Of ik een kopje koffie wil.
Tja.
Als je in Eritrea een kopje koffie krijgt aangeboden, moet je toch zeker op een ’vertraging’ van twee en een half à drie uur rekenen. Er volgt dan een ritueel, dat de culturele waarden van het land prachtig weergeeft. De gastvrouw gaat eerst een vuurtje maken in een oventje. De buren komen langs, want er is bezoek en dat moet verwelkomd worden. Een oudere man begint in het Italiaans. Hij wil me iets laten zien.
Een man loopt daar met z’n kameel. Ik begrijp dat het beest ziek is. De man geeft het beest een tik op z’n kont. De kameel moet in z’n eentje de bergen in. En dan zijn er twee mogelijkheden. Hij geneest zichzelf door medicinale kruiden te zoeken of het beest sterft.
Koffiebonen
De moeder van Mulu haalt verse koffiebonen uit een doosje. Ze selecteert er zorgvuldig de beste bonen uit. Die gaan in een pannetje en worden op een bijna rituele wijze gebrand. Na een minuut of twintig gaan die bonen in een houten kom en worden daarna met een stok geplet, aangestampt en fijn gemalen.
Ondertussen komen steeds meer mensen langs. Men kijkt, schudt handen, men kust, keurt en lacht, maakt muziek en danst en de gast kijkt het allemaal met veel plezier aan.
De gemalen koffie gaat in een potje met water aan de onderkant. En dan is het de kunst om het water op dat vuurtje zo warm te maken, dat het tegen de kook aan is. Na ruim twee uur is de koffie klaar en ontvangt de gast als eerste een klein kopje.
Pas als drie van die kopjes geleegd zijn mag de gast weer vertrekken.
Hij is dan gelouterd en weer van alles op de hoogte.
Drie meisjes en twee jongens willen met me mee naar Massawa.
Ik toeter als we vertrekken.
Winter 1997
4. Het Winterpaleis van De Keizer
Ik ben terug in Massawa. Een mooi, aangenaam, enigszins dromerig havenstadje aan de Rode Zee in Eritrea Noord Oost Afrika. Een stadje met vooral Arabische, maar ook Ethiopische en Italiaanse invloeden. Vier jaar eerder tijdens het referendum, waarbij meer dan 99% van de Eritrese bevolking zich uitsprak voor onafhankelijkheid, lag vrijwel alles in Massawa in puin. Huizen, openbare gebouwen, parken, straten, havens, stranden.
Gevolg van de onafhankelijkheidoorlog tegen Ethiopië, die tientallen jaren duurde. Het stadje werd gebombardeerd en vanuit zee beschoten. Het werd bestookt met napalm.
Nu is het voor een belangrijk deel weer opgebouwd, gerestaureerd en gerenoveerd. Alleen het voormalige zogeheten winterpaleis van de laatst fungerende keizer Haile Selassie van Ethiopië ligt nog volledig in puin. De Eritreeërs laten dat bewust zo. Een ruïneuze stille getuige van een strijd die ze uiteindelijk gewonnen hebben en tevens een aanklacht tegen de krankzinnige luxe, die deze keizer zich meende te kunnen veroorloven.
Anno 2020 is dat nog steeds zo.
Als je door de puinhopen van dit paleis loopt merk je dat het in staat van ontbinding verkeert. De muren zijn aangevreten, het kostbare marmer aangetast en de kroonluchters hangen er ontzield bij.
Vier en veertig jaar lang was Haile Selassie keizer van Ethiopië . Hij; de keizerlijke majesteit, de leeuw van Juda, koning der koningen, werd in 1974 afgezet. Hij had toen vijftien paleizen en 27 auto’s.
De Poolse journalist Ryszard Kapuscinski schreef een prachtig boek over Haile Selassie onder de titel: De keizer. Hij sprak tientallen mensen, die in dienst waren van de keizer en praatte met andere mensen, die de keizer op wat voor manier dan ook meemaakten.
Er verschijnt aan de hand van de verhalen van de onderhorigen een ontluisterend beeld van een enorme schoft.
Ik heb eens opgeschreven hoe de keizer in dit boek achtereenvolgens betiteld wordt.
Daar gaat ‘ie.
Zijne Majesteit
Zijne hoogvereerde M
Zijne verheven M
Zijne door God uitverkoren M
Zijne genadige M
Zijne eerbiedwaardige M
Zijne vereerde M
Zijne goedhartige M
Zijne uitzonderlijke M
Zijne voortreffelijke M
Zijne eerbiedige M
Zijne goedertieren M
Zijne onvermoeibare M
Zijne goedaardige M
Zijne keizerlijke M
Zijne geliefde M
Zijne allereerbiedwaardigste M
Zijne edelmoedige M
Zijne alleruitzonderlijkste M
Zijne allergenadigste M
Zijne dappere M
Zijne allerhoogste M
Zijne onovertreffelijke M
Zijne allervoortreffelijkste M
Zijne alomtegenwoordige M
Zijne almachtige M
Zijne soevereine M
Zijne gulhartige M
5. Zandstraatje in dromerig stadje
Arabische invloeden
Deze kleurets is gemaakt door Rolf Weijburg, die u kent van zijn serie op mijn blog over de 25 kleinste landen in de wereld. .
Het is een straatje in Massawa, een dromerige kustplaats in Eritrea in de hoorn van Afrika.
Een stadje met sterk Arabische invloeden, maar ook met Italiaanse omdat Eritrea ooit gekoloniseerd werd door dat land.
Keuken
De ets hangt bij mij thuis aan de muur. Ik vind het een mooie prent.
Bovendien brengt het zoete herinneringen naar boven, want ik ben twee maal in Massawa geweest.
Op de ets zie je dat in het straatje een bordje hangt van restaurant Selam.
Ik heb daar eens gegeten. Een Injera, Afrikaanse pannenkoek met diverse kleine gerechten. Groenten, salades en vooral vishapjes.
En dan ook nog gegrilde platvisjes.
Je moet hier zoals overal in dit land met je vingers eten. Je scheurt een stukje van de pannenkoek af en vult dat naar keuze. In sommige restaurants worden je handen zelfs vantevoren op een rituele wijze gereinigd.
Als je even in de keuken wilt kijken, is dat geen probleem.
Hier deed men in 1997 nog aan echt handwerk.
Ik geloof niet dat er heel veel veranderd is.
Kijk maar naar DIT FILMPJE.