------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Het Stenen Geld

(Door Rolf Weijburg)

Het geïsoleerde Yap is de meest westelijke van de vier deelstaten die samen de Federated States of Micronesia (FSM) vormen. Het op 18 na kleinste land ter wereld. Het land strekt zich uit over ruim 3000 kilometer oceaan met Yap als de meest westelijke deelstaat.

Grootste geld ter wereld

Economisch is de FSM van weinig betekenis: visserij, kopra en een beetje toerisme. Driekwart van de werkende bevolking is in overheidsdienst en wordt betaald vanuit de jaarlijkse financiële toelages van de US. Een vrij recente bron van inkomsten is de internet landsextensie .fm die verkocht wordt aan radiostations over de hele wereld.
      Over het algemeen is er weinig geld in de FSM.
Maar niet in Yap.

Yap heeft al eeuwenlang het grootste geld ter wereld. Qua formaat dan.

 Stenen munten
Yap is het eiland van het Stenen Geld. Overal liggen en staan grote en kleine Stenen Munten, zogenaamde fei in het Yapse landschap, soms wel met een diameter van meer dan drie meter. De steensoort waaruit de munten zijn gehouwen - een gekristalliseerde vorm van kalksteen, aragoniet, dat een klein beetje glinstert - is op Yap niet aanwezig.
      De dichtstbijzijnde plek waar het materiaal gevonden wordt is op het eiland Babeldaob, het grootste eiland van de Republiek Palau, zo’n 500 kilometer naar het zuidwesten.

Prauwen

Al sinds de vroege Middeleeuwen varen de mannen van Yap met hun houten zeil-prauwen de gevaarlijke tocht naar Palau om daar de munten uit de steengroeves te houwen - een zware klus met uitsluitend van koraal gemaakt gereedschap - en ze, soms met behulp van bamboe vlotten, terug te varen naar Yap.

Gat in het midden

De munten kunnen meer dan een ton wegen. Door lange palen door een gat in het midden te “rijgen” konden de gevaartes door vele mannen tegelijk worden vervoerd.
      Iedere Stenen Munt vertegenwoordigt een bepaalde waarde die niet alleen gelieerd is aan het feit dat de steensoort niet op Yap bestaat en dus sowieso zeldzaam is, maar ook afhankelijk is van leeftijd, grootte, zwaarte en schoonheid. Daarnaast kon het aantal levens dat bij het winnen en transporteren verloren ging de waarde flink opschroeven.
      Had je zo’n steen in je bezit, dan kon je hem voor van alles gebruiken. Niet zozeer voor de aanschaf van dagelijkse benodigdheden - daar bestond in Yap een ander soort geld voor: schelpenkettingen -, maar meer voor zaken als bruidsschatten, aanschaf van land of schepen en het opvangen van een mislukte oogst.

Zwaar

Maar de Stenen Munten zijn zwaar. Vaak zó zwaar dat je ze echt niet zomaar kunt verplaatsen. Maar eigenlijk hoefde dat ook nooit. Had je een munt als betaling voor iets gebruikt, dan was het voldoende dat iedereen wist dat die bepaalde Stenen Munt nu dus van iemand anders was. Het collectieve geheugen als grootboek.
      Sommige Stenen Munten hebben het eiland nooit gehaald, die waren in een storm bijvoorbeeld van een boot of vlot geschoven en op de zeebodem  terechtgekomen. De algemene wetenschap echter dat die steen daar op de zeebodem ligt was voldoende om de waarde en de verhandelbaarheid ervan te behouden. Verplaatsen was nergens voor nodig. Weten was belangrijker.

      U ziet de paralellen met internet bankieren of de Bitcoin.

David Dean O'Keefe

Rond 1871, toen Yap nog steeds de Stenen Munten gebruikte maar de Duitsers hun eerste handelsposten al aan het opzetten waren, verscheen David Dean O’Keefe aan de Yapse horizon.
      Deze Amerikaanse zeeman van Ierse afkomst voer mee op een parelduikexpeditie toen het schip tijdens een tyfoon vastliep op het rif van Yap en verging. O’Keefe werd door de Yapezen gered, verbleef enige tijd op het eiland, vertrok, maar keerde twee jaar later met een eigen schip weer naar Yap terug. O'Keefe had een plan.

Kopra      

Hij had in de tussentijd flink wat geld verdiend met de kopra-exploitatie en -handel (gedroogd vruchtvlees van de kokosnoot voor de productie van kokosolie) en keerde terug naar het vriendelijke Yap om ook daar een grote handel in kopra op te zetten.

Vruchtbaar

De zachtmoedige Yapezen waren echter nauwelijks geïnteresseerd in het geld dat O’Keefe hen in het vooruitzicht stelde als ze op zijn plantages zouden werken. De eilanden waren immers vruchtbaar genoeg, er was ruim voldoende fruit, groente en vis voor gratis consumptie en veel anders was er niet nodig. In geld was niemand geïnteresseerd … tenzij het om Stenen Geld ging.
      O’Keefe zag de obsessie van de Yapezen met hun Stenen Geld en ging de eilandbewoners helpen om hun munten uit Palau te halen. Hij vervoerde de mannen met één van zijn schepen - veel veiliger, sneller en comfortabeler dan de lokale prauws -, ontwikkelde nieuwe graafmethodes en gereedschap en vervoerde de uitgehouwen munten weer terug naar Yap. In ruil daarvoor leverden de Yapezen kopra.
      Tegen 1880 was de Amerikaanse Ier (met zijn bijna 2 meter en zijn rode haar en baard, een imposante figuur) zo succesvol in de kopra-handel dat Yap één van de drukste havens in de westelijke Pacific werd.

Tarang

Eigen vlag

O’Keefe had inmiddels twee lokale vrouwen getrouwd. Hij had een groot stenen huis laten bouwen op het eilandje Tarang in de baai van Yap waar hij leefde omringd door waardevolle antieke meubels, een piano, zilveren bestek en duizenden boeken in een gigantische bibliotheek. Op het eilandje stonden verder nog pakhuizen, slaapvertrekken voor het personeel en er was een scheepswerf. In O’Keefe’s Canteen werd lokale rum verkocht en O’Keefe’s weinig fantasievolle eigen (O.K.) vlag wapperde aan een hoge vlaggenmast. David Dean O’Keefe was Koning van Yap.

      Totdat in 1889 bladluizen een plaag werden en de kokospalmen decimeerden. De export van kopra liep in rap tempo terug. Tot overmaat van ramp raasden diverse heftige tyfoons datzelfde jaar over de eilanden waardoor er nog maar heel weinig van de plantages overbleef. De hogere productie van Stenen Munten die minder menselijk leed hadden gekost had ook nog eens gezorgd voor een flinke inflatie, een fenomeen dat tot dan toe onbekend was, en iedereen raakte ontevreden. Niet in de laatste plaats de Duitsers die het succes, de rijkdom en de arrogante onafhankelijkheid van O’Keefe al veel langer een doorn in het oog waren.

      De situatie werd onhoudbaar en in april 1901 besloot O’Keefe te vertrekken. Hij liet zijn twee vrouwen achter maar nam zijn twee oudste zoons mee. Ze scheepten zich in op de schoener Santa Cruz die op weg was naar Amerika.
      Ergens midden in de Pacific is het schip in een tyfoon terecht gekomen en vergaan.
Van David Dean O’Keefe heeft nooit iemand meer iets vernomen … 

Film

O’Keefe’s verhaal is in de jaren vijftig verfilmd met Burt Lancaster in de hoofdrol. De niet bijster succesvolle film was opgenomen in Fiji.
      Yap zelf is inmiddels weer teruggegleden naar een slaperig backwater in de westelijke Pacific. Een geïsoleerde plek in een versnipperde federatie waar je alleen maar vanuit het buitenland kunt komen. Hoewel je er nu met de Amerikaanse Dollar betaalt, ligt het er nog steeds bezaaid met Stenen Munten die langzaamaan weer in waarde toenemen.

 

Rolf Weijburg's Atlas van de 25 kleinste landen in de wereld

Klik HIER voor alle afleveringen