Details

Categorie: Audio (168)

Gepubliceerd: 12 september 2019

Een duimpiano als nationaal symbool

Soonga Road Hwange

Op zondag 17 september 1995 liep ik rond het middaguur op Soonga Road in het stadje Hwange in het noordwesten van Zimbabwe.
      Het was lekker weer en druk op straat. Veel mensen gingen naar of kwamen uit een kerk. Er waren veel kerken in Hwange. Een apostolische en een evangelische bijvoorbeeld. Verder waren er gebouwen van Zevende Dag Adventisten, Anglicanen, Lutheranen, Presbyteranen, Methodisten, R. Katholieken en waarschijnlijk nog wel meer.
      Zending & missie nietwaar. Ze hebben daar hun stempel meer dan gedrukt.

Het stadje ligt vlakbij het beroemdste wildpark van het land en zo’n honderd kilometer ten oosten van de Victoria watervallen, de grootste toeristische trekpleister. Het profiteerde daar niet heel erg van, want het maakte een uitgeleefde, vervallen -om niet te zeggen- verkrotte indruk.
      Ineens kwam mij daar een Marimba-gezelschap tegemoet. Vijf jongens van een jaar of twintig, die vrolijk musicerend door de straat gingen. Ik had een bandrecorder bij mij en vroeg of ik opnames mocht maken. 
      Graag, heel graag Mister.
Zij hielden stil en gaven daar in die drukke straat een prachtig concert, waar steeds meer mensen op af kwamen. Ze hadden grote en kleine instrumenten. Sommige van die kleine dingen werden bespeeld met de duimen of -beter- met de nagels van de duimen.
      Het was mooi, ritmisch en gevoelig.   

Cadeautje

Toen ze weer verder gingen kreeg ik een cadeautje. Deze duimpiano, die ze in Zimbabwe Mbira noemen. Het geeft een mooi geluid, dat nog veel mooier en rijker wordt als je het instrument in een uitgeholde kalebas houdt. Het wordt dan akoestisch versterkt.
      Mijn klankkastje is van bewerkt hout en heeft zeven metalen tongen. Ik heb het nog even geprobeerd en de Mbira doet het nog goed. Het vereist overigens nog verdomd veel oefening om er een enigszins behoorlijk ritmisch geluid uit te krijgen. Het lijkt me ook niet zo goed voor je nagels. Maar die schijnen veel sterker te worden als je er regelmatig op speelt. 

De Mbira is in Zimbabwe niet alleen het nationale muziekinstrument; het is ook een instrument om tot rust en bezinning te komen, om te healen of een spirituele of meditatieve ervaring te ondergaan. Het wordt ook gebruikt bij rituelen om de voorvaderen te eren.
      Luister HIER naar de uitleg van prof. Anand Prahlad.

     Eén van de beroemdste vertolkers was Chiwoniso Maraire.
Zij trad onder meer op bij de VPRO in Vrije Geluiden.
      HIER     
      Chiwoniso overleed in 2013 aan de gevolgen van een longontsteking. Zij was pas 37 jaar.
     
      En luister HIER naar zo’n orkestje. Dat staat ook voor de gebruikelijke Zimbabwaanse chaos.  

      Een paar dagen later zag ik in het stadje Victoria Falls kinderen, die naar school gingen onderweg op de Mbira spelen. Ze zongen er ook bij.

      Wat drinken we?
 Bier. Zambezibier.
      Een soort nationaal drankje.

Details

Categorie: Audio (168)

Gepubliceerd: 04 september 2019

A million dollar trooper

Het verschijnsel bestaat nu ruim 15 jaar: Flashmob. Je zou dat kunnen vertalen in flitsmeute of flitsmassa. Plotseling verschijnt iemand in een drukke menigte, die iets aparts gaat doen. Vaak verschijnen er andere mensen, die dan hetzelfde gaan doen. Het publiek is verbaasd of soms verbijsterd.
Maar soms gaat datzelfde publiek ook meedoen en dan ontstaat een soort happening met een groot saamhorigheidsgevoel. Het begon in 2003 in New York. Uitvinder is Bill Wasik, redacteur van Harper’s Magazine.
      Flashmobs vinden heden ten dage in de hele wereld plaats. Vaak komt er muziek aan te pas en gaan de mensen dansen. De sociale media spelen een grote rol. Mensen worden via die media opgeroepen. Spontaan gaan ‘’onbekenden’’ dan ook vaak meedoen. Het event duurt nooit lang en eindigt vaak net zo abrupt als het begonnen is.
     
     

We gaan naar een plein aan de rand van het centrum van Moskou. Hartje winter. Een jongeman zet zijn portable C.D.-speler neer en gaat dansen op het nummer Istanbul (Not Constantinople). Snel volgen er meer jonge mensen. Er komt acrobatiek bij, een veegploeg en een groep mannen gehuld in Russische legerpakken. En dan blijkt alles te draaien om een huldeblijk aan een bruidspaar, dat wordt voorgereden in een rode limousine. ‘’Dressed up like a million dollar trooper; tryin’ hard to look like Gary Cooper’’.
      Ga HIER naar de flashmob. En uit de commentaren van sommige Amerikanen blijkt weer eens dat men daar vaak verbaasd is als blijkt dat  Rusland bepaald geen derdewereld land is.

Details

Categorie: Audio (168)

Gepubliceerd: 30 augustus 2019

Op bedevaart naar Moskou

In het voorjaar van 1995 gingen wij op een soort bedevaart naar Moskou.  
      Bestemming was het Vagankovo kerkhof aan de rand van het centrum.
Daar ligt Ruslands grootse volksheld begraven: Vladimir Vyssotski. Zanger, songwriter, acteur.
      Bewierookt in Rusland; vrijwel onbekend in West-Europa en de rest van de wereld.
Wij hadden een appartement gehuurd in de Malaya Gruzinskaya, een straat waar Vyssotski jarenlang woonde.
      En wij draaiden cassettebandjes.
      En er was Stolichnaya Wodka.

Voorjaar 1995

Vladimir Vyssotski; de Russische volksheld

 
Als u nog nooit van Vladimir Vyssotski heeft gehoord, luister dan eerst eens naar hem: HIER
       Die dynamiek, dat temperament, die geteisterde hartverscheurende stem!
      Toen ik dat voor ’t eerst hoorde voelde ik het tot diep in mijn ruggenmerg.
Met die man moest iets aan de hand zijn! Dit was dus het fenomeen Vladimir Vyssotski, gevierd acteur maar een nog groter zanger en tekstdichter.

Ruslands grootste volksheld, die onder het benauwde en totalitaire Breznjev-regime in de Sovjet-Unie dissidente teksten maakte, maar nooit werd vervolgd omdat hij te populair was.

Drank- en drugsgebruik  

Hij overleed op 25 juli 1980.
      Hartstilstand.
Veroorzaakt door overmatig drank- en drugsgebruik.
      Hij was pas 42.
Vladimir Vyssotski -ook wel liefkozend Volodia genoemd- werd tegen alle regels in begraven op het Vagankovo kerkhof aan de rand van het centrum van Moskou. Er was naar schatting een half miljoen mensen.
      Nu is zijn graf een bedevaartsplek waar Russen uit alle delen van de voormalige Sovjet-Unie in alle rust vooral op zondag bijeenkomen.

Vyssotski maakte zo’n 700 songteksten. Daarvan werden er in de Sovjet-Unie maar vijf op een 45-toeren plaatje geproduceerd. Zijn overige teksten werden verboden.
      Hij mocht officieel ook niet optreden als zanger. Als hij onder het publiek kwam ging dat onder de noemer ’ontmoeting met de acteur Vyssotski’. Maar natuurlijk zong hij in die onnavolgbare stijl zijn liederen, waarbij hij zichzelf op de gitaar begeleidde.
      Mensen maakten illegaal opnames. Cassettebandjes werden keer op keer gekopieerd en zo ontstond er een enorm reservoir aan bandjes, waarin druk gehandeld werd.

Bij de ingang van het kerkhof is een stalletje waar je die bandjes voor een paar roebel nog steeds kunt kopen.

De Wolvenjacht  

Zijn bekendste lied is De Wolvenjacht. Dit lied werd namelijk niet verboden. Het gaat over jagers, die een gebied met rode vlaggen hebben uitgezet om te verhinderen dat de wolven zullen ontsnappen.
      Maar de leider van de roedel breekt uit, waarna alle wolven volgen en de jagers het nakijken hebben.
Hoewel de symboliek duidelijk is, meenden de communistische leiders zichzelf in de ontsnapte wolf te herkennen, zodat ze het lied niet verboden.

Luister HIER naar de Wolvenjacht    

Marina Vlady  

Vyssotski was al twee keer getrouwd geweest, toen hij in 1967 de Franse actrice met Russische roots Marina Vlady ontmoette.
       Zij kregen een diepe, rauwe hartverscheurende relatie, die Marina Vlady uitvoerig beschrijft in haar boek Vladimir, of de onderbroken vlucht.
      Anekdotisch, intiem en realistisch vertelt zij over hun verhouding, zijn populariteit onder het volk, maar ook zijn drankgebruik, zijn agressieve buien, zijn gedrevenheid en zijn verbazing over het leven buiten de Sovjet-Unie als hij eenmaal toestemming krijgt om het land tijdelijk te mogen verlaten.

Taganka-theater  

Marina Vlady maakt een optreden van Vyssotski mee in het Taganka-theater in Moskou en zal DAARNA aan hem voorgesteld worden.
Zij schrijft:
‘Vanuit een ooghoek zie ik een jonge man aankomen. Hij is klein en slecht gekleed. Alleen de heldergrijze ogen trekken mijn aandacht. Zonder een woord te zeggen neemt hij mijn hand , drukt hem langdurig en dan, na hem gekust te hebben, gaat hij recht tegenover mij zitten en begint me aan te staren.
      Zijn zwijgzaamheid stoort me niet, wij kijken elkaar aan, zoekend naar herkenningspunten. Ik weet dat je Vyssotski bent. Je lijkt in niets op de beestachtig brullende reus uit het toneelstuk, maar de intensiteit van je blik doet me de eerder gevoelde emoties herbeleven.

Hij zegt:
      ‘Eindelijk ontmoet ik u dan”.

Buitensporig lelijk monument  

Op een zondagmiddag in maart 1995 ga ik naar het Vagankovo kerkhof.

      Met de metro naar station Belorusskaya en dan nog een stukje lopen. Het is er druk.
Op het graf is een lelijk monument geplaatst van zo’n twee meter hoog.
      Er zijn twee paardenhoofden en Vyssotski is gewikkeld in een vlag en een gitaar.
Zijn familie wilde dat zo.
      Vlady noemt het monument walgelijk, buitensporig lelijk en volmaakt belachelijk

Ik spreek via mijn tolk Svetlana een aantal mensen. Ze komen overal vandaan.
      Vyssotski is hun held.
Thuis hebben ze cassettebandjes. Ze kennen tal van teksten.

Een vrouw zegt dat ze erbij was toen hij begraven werd. Maar ze kon niet dichtbij komen want er stond een rij mensen van een paar kilometer.

‘Het was immens’, zegt ze. ’Imponerend. Iedereen was stil en ingetogen. Veel mensen huilden. Hij was mijn held‘.
      En dat hij een alcoholist was, die zichzelf te gronde richtte, maakte hem volgens haar alleen maar populairder.

Zeven flessen wodka per dag  

Marina Vlady zal na hun eerste kennismaking regelmatig naar Moskou komen. Het was vaak moeilijk en lastig.
      ’Die zes of zeven flessen wodka per dag verwoesten je leven’, schrijft ze.

En dan volgt er in het boek een scène, waarin Vyssotski neervalt op straat.

‘Ik smeek de mensen om een ambulance te bellen. Je hebt al bijna geen pols meer en ik raak in paniek.
Als de twee ambulancebroeders en een speciaal opgeleide ziekenbroeder je onderzoeken is hun conclusie kort en meedogenloos.

Te laat: het risico is te groot en je kunt niet meer worden vervoerd. Ze willen geen lijken in hun auto; dat is slecht voor de statistieken.

      En verder:

‘Eindelijk begrijpen ze dat het Vyssotski is, die ze hier dood laten gaan en die schreeuwende en krijsende vrouw zijn vriendin, de Franse actrice.
Na een kort onderonsje nemen ze je vloekend mee en gewikkeld in een deken word je als een levenloze heen en weer slingerende pop de trappen afgedragen en in de ambulance geschoven‘.

Fabelachtig! Ongelooflijk!  

Vyssotski overleeft, maar blijft problemen met drank houden. Ondanks middeltjes en implantaten, die bij gebruik van alcohol een giftige reactie geven.
      Toch zijn er ook hoogtepunten in hun relatie. Vooral als Vyssotski het land uitmag en zich verbaast over de rijkdom.
Eerst in Polen dan in Frankrijk en later in de Verenigde Staten.

In Hollywood mag hij optreden voor een zaal vol met beroemdheden. Rock Hudson is er. Paul Newman, Gregory Peck.
      Vlady schrijft:

 ‘Als de heer des huizes om een moment stilte vraagt vertelt Mick wie je bent: een Russisch acteur, dichter, een zanger met een uitzonderlijk stemgeluid en ik voel je naast me groeien. Bijna aan je voeten gezeten glimlacht de zojuist binnengekomen Liza Minella naar je.
Je kruipt weg in haar blik en stort je in het eerste lied.

Het effect is verbijsterend, al die beleefd geïnteresseerde gezichten verstarren.
Je vlijmscherpe stem bezorgt ze kippenvel.

Ze begrijpen de teksten niet, maar de maskers zijn afgevallen.

Na je laatste lied is het lang stil.
Ongelovig kijken ze naar elkaar, ingepakt door dat kleine mannetje.
Robert de Nero doorbreekt de spanning:
’Fabelachtig. Ongelooflijk’.

Terug bij het graf  

Op de begraafplaats blijven die middag mensen komen.
      Alle bedevaartgangers leggen bloemen op het graf. Een mevrouw is voortdurend bezig om verlepte bloemen weg te halen. Van de verse bloemen knipt ze de stelen af.
      ‘Dat doet ze’, fluistert Svetlana, ‘om er voor te zorgen dat de bloemen niet gestolen en opnieuw verkocht kunnen worden‘.

Vladimir Vyssotski woonde tussen 1975 en 1980 in de Málaja Gruzínskaja, een rustige lommerrijke straat aan de noordelijke rand van het centrum; vrij dicht bij het Vagankovo kerkhof. Hij woonde acht hoog recht tegenover een monumentale basiliek.
      De kerk was in die tijd ingericht als een warenhuis annex supermarkt.
Vyssotski ergerde zich daar enorm aan en ging altijd demonstratief met zijn rug naar het raam zitten.

Sommige teksten zijn in het Nederlands vertaald.
      Dat is gedaan door Judith Starreveld.
      Luister naar : Hij keerde niet terug van het slagveld
Eerst lees ik de Nederlandse vertaling.(4’20”)

Luister HIER naar mijn radioprogramma uit de VPRO-Serie Ongehoord. Wel de moeite waard!

Details

Categorie: Audio (168)

Gepubliceerd: 24 augustus 2019

De teringzooi voorbij

Ik kreeg deze flashmob opgestuurd van een kennis.  Niet zozeer vanwege de inhoud, maar meer om de plaats waar het zich afspeelt. Die plaats is een warenhuis in Cluj, een stad in de Roemeense regio Transsylvanië. 
      We zien een man, die de roltrap afdaalt en een aria uit de opera Il Trovatore (De Troubadour) van Verdi gaat zingen. Er verschijnt een dirigent met een vlinderdasje en een mannenkoor, dat hem ondersteunt. In een tweede deel zingt een gemengd koor een aria uit diezelfde opera. Het publiek vindt het prachtig. Sommige mensen gaan meezingen; anderen gaan dansen.

HIER

Waarom keek ik nou met extra belangstelling -nee met toenemende verbazing- naar dat filmpje. 
      Wel: Ik ben in een wat verder verleden twee maal in Cluj geweest. In de zomer van 1987 en in de winter van 1992. En ik verzeker u: het was er beide keren meer dan verschrikkelijk.
       Ik zal direct uitleggen waarom, maar eerst die beelden. We zien modern geklede mensen. Ze zien er goed uit, doen vriendelijk, kijken met sympathie naar de tenor en de koren, maken foto’s en video’s  met moderne mobieltjes in een decor waar van alles te koop is.

LATEN WE DE EUROPESE UNIE ZEGENEN DIE DIT MOGELIJK HEEFT GEMAAKT, WANT:

In 1987 was Ceausescu nog aan het bewind. Wij waren voor de VPRO met een select gezelschap radioluisteraars in Cluj Roemenië. We sliepen in tenten op de plaatselijke camping. Er waren nog twee andere tentjes bezet door eenzame mannen. Ze waren van de geheime dienst; de Securitate.
      Overal waar wij gingen werden we achtervolgd. Met de plaatselijke bevolking mocht niet gesproken worden. Daar stonden voor die mensen hoge boetes of zelfs gevangenisstraffen op. Mensen keken somber en nors. Ze wantrouwden elkaar, want het was bekend dat één op de drie mensen actief voor de geheime dienst was.
       In de winkels was vrijwel niets te koop. Verrot fruit, beschimmeld brood, groen uitgeslagen blikken met vet spek en vleesrestanten. Het openbaar vervoer lag vrijwel stil. ’s Avonds brandden er op straat geen lichten. De sfeer was kil. Op straat lag afval. Huizen en gebouwen stonden slecht in de verf.
      Het was kortom een teringzooi.

Dan was er nog de kwestie van de Hongaarse minderheid in Cluj. Transsylvanië behoorde ooit tot de Oostenrijk-Hongaarse dubbelmonarchie, maar werd na de Eerste Wereld Oorlog bij Roemenië gevoegd. In Cluj was ongeveer de helft van de bevolking Hongaars. Zij werden gediscrimineerd.
      Het Hongaars was geen officiële taal en alle Hongaarse uitingen in het openbare leven waren verboden.

Vijf jaar later

Vijf jaar later ging ik er weer naar toe. Met vriend en collega Klaas Vos, die op het Hongaarstalige Theologisch Instituut in Cluj gestudeerd had.
      In Timisoara Transylvanië was de bevolking onder leiding van Hongaren in opstand gekomen tegen het bewind van Ceausescu. De revolutie sloeg over naar andere  delen van het land.
      De leider en zijn echtgenote werden na een schijnproces door een vuurpeloton geëxecuteerd.
Het was winter en enorm koud. De temperaturen liepen op tot meer dan twintig graden onder nul.

Er was nog steeds een tekort aan alles. De elektriciteit viel af en toe uit en de stadsverwarming werd ’s nachts gewoon uitgezet. Wij lagen in bed met dikke jassen aan. Er lag meer dan een meter sneeuw in de straten. Die sneeuw werd niet opgeruimd.
      En de tegenstellingen tussen Hongaren en Roemenen waren natuurlijk niet ineens verdwenen.

Zevenentwintig jaar later kijk ik naar dat filmpje. In de aftiteling wordt Cluj Kolozsvár genoemd. De Hongaarse naam. Op een bord verschijnt de Hongaarse vertaling van Il Trovatore (A Trubadúr).
      Het kan dus wel, dat we keurig geklede mensen zien in een modern warenhuis; de etnische en politieke tegenstellingen zijn nog volop aanwezig.