Op bedevaart naar Moskou

In het voorjaar van 1995 gingen wij op een soort bedevaart naar Moskou.  
      Bestemming was het Vagankovo kerkhof aan de rand van het centrum.
Daar ligt Ruslands grootse volksheld begraven: Vladimir Vyssotski. Zanger, songwriter, acteur.
      Bewierookt in Rusland; vrijwel onbekend in West-Europa en de rest van de wereld.
Wij hadden een appartement gehuurd in de Malaya Gruzinskaya, een straat waar Vyssotski jarenlang woonde.
      En wij draaiden cassettebandjes.
      En er was Stolichnaya Wodka.

Voorjaar 1995

Vladimir Vyssotski; de Russische volksheld

 
Als u nog nooit van Vladimir Vyssotski heeft gehoord, luister dan eerst eens naar hem: HIER
       Die dynamiek, dat temperament, die geteisterde hartverscheurende stem!
      Toen ik dat voor ’t eerst hoorde voelde ik het tot diep in mijn ruggenmerg.
Met die man moest iets aan de hand zijn! Dit was dus het fenomeen Vladimir Vyssotski, gevierd acteur maar een nog groter zanger en tekstdichter.

Ruslands grootste volksheld, die onder het benauwde en totalitaire Breznjev-regime in de Sovjet-Unie dissidente teksten maakte, maar nooit werd vervolgd omdat hij te populair was.

Drank- en drugsgebruik  

Hij overleed op 25 juli 1980.
      Hartstilstand.
Veroorzaakt door overmatig drank- en drugsgebruik.
      Hij was pas 42.
Vladimir Vyssotski -ook wel liefkozend Volodia genoemd- werd tegen alle regels in begraven op het Vagankovo kerkhof aan de rand van het centrum van Moskou. Er was naar schatting een half miljoen mensen.
      Nu is zijn graf een bedevaartsplek waar Russen uit alle delen van de voormalige Sovjet-Unie in alle rust vooral op zondag bijeenkomen.

Vyssotski maakte zo’n 700 songteksten. Daarvan werden er in de Sovjet-Unie maar vijf op een 45-toeren plaatje geproduceerd. Zijn overige teksten werden verboden.
      Hij mocht officieel ook niet optreden als zanger. Als hij onder het publiek kwam ging dat onder de noemer ’ontmoeting met de acteur Vyssotski’. Maar natuurlijk zong hij in die onnavolgbare stijl zijn liederen, waarbij hij zichzelf op de gitaar begeleidde.
      Mensen maakten illegaal opnames. Cassettebandjes werden keer op keer gekopieerd en zo ontstond er een enorm reservoir aan bandjes, waarin druk gehandeld werd.

Bij de ingang van het kerkhof is een stalletje waar je die bandjes voor een paar roebel nog steeds kunt kopen.

De Wolvenjacht  

Zijn bekendste lied is De Wolvenjacht. Dit lied werd namelijk niet verboden. Het gaat over jagers, die een gebied met rode vlaggen hebben uitgezet om te verhinderen dat de wolven zullen ontsnappen.
      Maar de leider van de roedel breekt uit, waarna alle wolven volgen en de jagers het nakijken hebben.
Hoewel de symboliek duidelijk is, meenden de communistische leiders zichzelf in de ontsnapte wolf te herkennen, zodat ze het lied niet verboden.

Luister HIER naar de Wolvenjacht    

Marina Vlady  

Vyssotski was al twee keer getrouwd geweest, toen hij in 1967 de Franse actrice met Russische roots Marina Vlady ontmoette.
       Zij kregen een diepe, rauwe hartverscheurende relatie, die Marina Vlady uitvoerig beschrijft in haar boek Vladimir, of de onderbroken vlucht.
      Anekdotisch, intiem en realistisch vertelt zij over hun verhouding, zijn populariteit onder het volk, maar ook zijn drankgebruik, zijn agressieve buien, zijn gedrevenheid en zijn verbazing over het leven buiten de Sovjet-Unie als hij eenmaal toestemming krijgt om het land tijdelijk te mogen verlaten.

Taganka-theater  

Marina Vlady maakt een optreden van Vyssotski mee in het Taganka-theater in Moskou en zal DAARNA aan hem voorgesteld worden.
Zij schrijft:
‘Vanuit een ooghoek zie ik een jonge man aankomen. Hij is klein en slecht gekleed. Alleen de heldergrijze ogen trekken mijn aandacht. Zonder een woord te zeggen neemt hij mijn hand , drukt hem langdurig en dan, na hem gekust te hebben, gaat hij recht tegenover mij zitten en begint me aan te staren.
      Zijn zwijgzaamheid stoort me niet, wij kijken elkaar aan, zoekend naar herkenningspunten. Ik weet dat je Vyssotski bent. Je lijkt in niets op de beestachtig brullende reus uit het toneelstuk, maar de intensiteit van je blik doet me de eerder gevoelde emoties herbeleven.

Hij zegt:
      ‘Eindelijk ontmoet ik u dan”.

Buitensporig lelijk monument  

Op een zondagmiddag in maart 1995 ga ik naar het Vagankovo kerkhof.

      Met de metro naar station Belorusskaya en dan nog een stukje lopen. Het is er druk.
Op het graf is een lelijk monument geplaatst van zo’n twee meter hoog.
      Er zijn twee paardenhoofden en Vyssotski is gewikkeld in een vlag en een gitaar.
Zijn familie wilde dat zo.
      Vlady noemt het monument walgelijk, buitensporig lelijk en volmaakt belachelijk

Ik spreek via mijn tolk Svetlana een aantal mensen. Ze komen overal vandaan.
      Vyssotski is hun held.
Thuis hebben ze cassettebandjes. Ze kennen tal van teksten.

Een vrouw zegt dat ze erbij was toen hij begraven werd. Maar ze kon niet dichtbij komen want er stond een rij mensen van een paar kilometer.

‘Het was immens’, zegt ze. ’Imponerend. Iedereen was stil en ingetogen. Veel mensen huilden. Hij was mijn held‘.
      En dat hij een alcoholist was, die zichzelf te gronde richtte, maakte hem volgens haar alleen maar populairder.

Zeven flessen wodka per dag  

Marina Vlady zal na hun eerste kennismaking regelmatig naar Moskou komen. Het was vaak moeilijk en lastig.
      ’Die zes of zeven flessen wodka per dag verwoesten je leven’, schrijft ze.

En dan volgt er in het boek een scène, waarin Vyssotski neervalt op straat.

‘Ik smeek de mensen om een ambulance te bellen. Je hebt al bijna geen pols meer en ik raak in paniek.
Als de twee ambulancebroeders en een speciaal opgeleide ziekenbroeder je onderzoeken is hun conclusie kort en meedogenloos.

Te laat: het risico is te groot en je kunt niet meer worden vervoerd. Ze willen geen lijken in hun auto; dat is slecht voor de statistieken.

      En verder:

‘Eindelijk begrijpen ze dat het Vyssotski is, die ze hier dood laten gaan en die schreeuwende en krijsende vrouw zijn vriendin, de Franse actrice.
Na een kort onderonsje nemen ze je vloekend mee en gewikkeld in een deken word je als een levenloze heen en weer slingerende pop de trappen afgedragen en in de ambulance geschoven‘.

Fabelachtig! Ongelooflijk!  

Vyssotski overleeft, maar blijft problemen met drank houden. Ondanks middeltjes en implantaten, die bij gebruik van alcohol een giftige reactie geven.
      Toch zijn er ook hoogtepunten in hun relatie. Vooral als Vyssotski het land uitmag en zich verbaast over de rijkdom.
Eerst in Polen dan in Frankrijk en later in de Verenigde Staten.

In Hollywood mag hij optreden voor een zaal vol met beroemdheden. Rock Hudson is er. Paul Newman, Gregory Peck.
      Vlady schrijft:

 ‘Als de heer des huizes om een moment stilte vraagt vertelt Mick wie je bent: een Russisch acteur, dichter, een zanger met een uitzonderlijk stemgeluid en ik voel je naast me groeien. Bijna aan je voeten gezeten glimlacht de zojuist binnengekomen Liza Minella naar je.
Je kruipt weg in haar blik en stort je in het eerste lied.

Het effect is verbijsterend, al die beleefd geïnteresseerde gezichten verstarren.
Je vlijmscherpe stem bezorgt ze kippenvel.

Ze begrijpen de teksten niet, maar de maskers zijn afgevallen.

Na je laatste lied is het lang stil.
Ongelovig kijken ze naar elkaar, ingepakt door dat kleine mannetje.
Robert de Nero doorbreekt de spanning:
’Fabelachtig. Ongelooflijk’.

Terug bij het graf  

Op de begraafplaats blijven die middag mensen komen.
      Alle bedevaartgangers leggen bloemen op het graf. Een mevrouw is voortdurend bezig om verlepte bloemen weg te halen. Van de verse bloemen knipt ze de stelen af.
      ‘Dat doet ze’, fluistert Svetlana, ‘om er voor te zorgen dat de bloemen niet gestolen en opnieuw verkocht kunnen worden‘.

Vladimir Vyssotski woonde tussen 1975 en 1980 in de Málaja Gruzínskaja, een rustige lommerrijke straat aan de noordelijke rand van het centrum; vrij dicht bij het Vagankovo kerkhof. Hij woonde acht hoog recht tegenover een monumentale basiliek.
      De kerk was in die tijd ingericht als een warenhuis annex supermarkt.
Vyssotski ergerde zich daar enorm aan en ging altijd demonstratief met zijn rug naar het raam zitten.

Sommige teksten zijn in het Nederlands vertaald.
      Dat is gedaan door Judith Starreveld.
      Luister naar : Hij keerde niet terug van het slagveld
Eerst lees ik de Nederlandse vertaling.(4’20”)

Luister HIER naar mijn radioprogramma uit de VPRO-Serie Ongehoord. Wel de moeite waard!