De klank van Ulixes
Vandaag is het Bloomsday. U weet natuurlijk wat dat is, maar uw buurman of buurvrouw misschien niet. Bloomsday komt uit Ulysses, de meer dan beroemde roman van de Ierse schijver James Joyce.
Het beschrijft één dag uit het leven van Leopold Bloom, een joodse advertentieacquisiteur in Dublin.
Die dag was 16 juni 1904.
Complex meesterwerk
Ulysses is een nogal complex boek. Niet geheel onomstreden, maar door critici geprezen als een meesterwerk door zijn diverse stijlen, taalrijkdom en fantasie, zijn taalklanken en -wendingen, humor en zijn voor die tijd alle taboes doorbrekende seksscènes.
Vrij algemeen wordt de roman beschouwd als HET werk van de wereldliteratuur in de twintigste eeuw. Op Bloomsday 1982 - het honderdste geboortejaar van Joyce- werd het integraal voorgelezen voor de Ierse radio. Drieëndertig acteurs deden daar dertig uur over. Dit bijzondere experiment stond later model voor de VPRO-Radio, toen Gerard Reve zijn Avonden voorlas.
Je moet er even inkomen. Misschien helpt het om eerst de film te zien. (Staat HIER integraal op Internet).
Dan leer je de karakters een beetje kennen. Niet alleen Leopold Bloom, die een soort reïncarnatie wordt van Odysseus, maar ook zijn vrouw Molly, die aan het eind van het boek een opzienbarende erotische monoloog afsteekt. En dan is daar ook nog de student Stephen Dedalus, die zo graag een kunstenaar zou willen zijn.
Ik heb het boek gelezen in de vertaling van Pael Claes en Mon Nys, die in 1994 verscheen. Maar als u het boek niet gelezen heeft of zou willen herlezen, kunt u ook de geprezen nieuwste vertaling aanschaffen. Daarvoor tekenen Erik Bindervoet en Robbert-Jan Henkes.
Die vertaling verscheen vorig jaar, maar binnenkort is er ook een pocket-editie.
Mijn oud VPRO-collega Guido Spring maakte samen met deze vertalers een radiodocumentaire, die vanavond tussen negen en tien uur wordt uitgezonden op Radio 1. Guido en de vertalers volgden in Dublin de sporen van Bloom en James Joyce en zochten vooral naar de geluiden van toen onder de titel: De klank van Ulixes.
De documentaire (NTR-KRO-VPRO) kon gemaakt worden dankzij steun van het Nederlands Letterenfonds. Bijdrages zijn er ook van zanger Lucky Fonz en actrice Margijn Bosch. De presentatie op Radio 1 is van Vincent Bijlo.
Op DEZE SITE meer over de wekelijkse radiodocumentaire. Daar kunt u ook naar het programma luisteren als u het vanavond mist.
James Joyce Tower
Medewerkers aan de documentaire op de James Joyce Tower even buiten Dublin aan het strand van Sandycove. De plek waar de roman begint.
V.l.n.r.: Robbert-Jan Henkes, Guido Spring, curator Robert Nicholson van de J.J.Tower en Erik Bindervoet.
Een beetje sfeer
Om een beetje in de sfeer te komen één citaat: (Begrijpt u waarschijnlijk ook waarom het moeilijk is om dit boek te vertalen)
‘Omdat hij een goedaardige aanhoudende pijn in de voetzolen voelde, strekte hij zijn voet naar één zijde uit en bekeek de kreuken, uitpuilingen en uitsteeksels die gedurende het herhaaldelijk in diverse uiteenlopende richtingen lopen waren veroorzaakt door druk van de voet, boog daarop voorover, ontstrikte de veterknopen, maakte de veters vrij en los, trok elk van zijn twee schoenen voor de tweede maal uit, deed de gedeeltelijk bevochtigde rechtersok uit, die aan de voorzijde opnieuw door de nagel van zijn grote teen was doorboord, tilde zijn rechtervoet op en trok nadat hij een paarsrode elastieken sokophouder had losgehaakt, zijn rechtersok uit, plaatste zijn onbedekte rechtervoet op de rand van de zitting van zijn stoel, pulkte aan het uitspringend deel van de grote-teennagel en scheurde het er zachtjes af, bracht het afgescheurde deel bij zijn neusgaten en snoof de reuk van het levende vlees op, waarna hij bevredigd het afgescheurde stuk nagel wegwierp’.