Voorjaar 1993
"Sorry!: Ik ben er niet helemaal bij. Vorige week heb ik mijn vriend begraven’’
1. Amsterdam-Athene-Larnaca
Wij zijn nog geen tien minuten in de lucht, de gordels zijn net los en de eerste consumptie moet nog komen. De mevrouw naast me is bleek. Ze is ook nerveus. Laat de tas vallen als ze die in het bagagedepot wil leggen. ‘’Sorry’’, zeg ze.
Het KLM-toestel zit vol. We zitten in het middendeel van de Economy-Class. Vijf stoelen. Zij zit aan het gangpad, ik ernaast. Collega Klaas Vos zit in het midden. We gaan naar Larnaca Cyprus, maar maken een tussenstop in Athene.
‘’Sorry’’, zegt ze nog een keer. ‘’Ik ben er niet helemaal bij. Vorige week heb ik mijn vriend begraven’’.
Zo. Dat heb ik weer. Altijd in vliegtuigen.
Ik kijk haar aan. Een jaar of 40/45. Vrij lang. Volslank. Verzorgd gekleed.
‘’Ik ga naar mijn zuster’’, vervolgt ze. ‘’Zij heeft me uitgenodigd om bij te komen. Ze woont al heel lang in Athene. Ik kan goed met haar opschieten. Daar kan ik uithuilen’’.
‘’Ik zal me even voorstellen’’, zegt ze. ‘’Jolande. Niet Jolanda. En mijn psychiater heeft me aangeraden om er vooral niet over te zwijgen. Praat er maar over, zei hij. Als je een willig oor vindt, kan dat geen kwaad’’.
‘’Ik ben een willig oor, Jolande. Wat is er gebeurd? Hoe is het zo gekomen?’’.
‘’Het begon zes jaar geleden. We waren nog niet eens zo lang samen. Hevige buikpijn. Krampen. Niets meer binnen kunnen houden. En het ergste: bloed in de ontlasting’’.
Ze praat monotoon. Legt vrijwel nergens klemtonen. Kijkt mij ook nauwelijks aan, maar staart voor zich uit.
‘’De huisarts verwees hem nadat hij zijn klachten had verteld direct naar de maag-darmspecialist. Er volgde een darmonderzoek, waarbij ze weefsel wegnamen. En toen ging het snel, want hij had kanker. Dikkedarmkanker’’.
Ze wendt zich even terzijde. Neemt mij op en lijkt zich af te vragen hoe ver ze kan gaan.
‘’Wil je iets drinken Jolande? Ik haal wel even wat’’.
“Nee’’, zegt ze. ‘’Hij moest geopereerd worden. Ze moesten de buik openen en de tumor weghalen. Lymfeklieren en bloedvaten in die buurt moesten ook weg. De specialist legde het goed uit. Ik was erbij. Dat was in zekere zin wel prettig. Maar mijn vriend had 't er moeilijk mee. Hij was zijn hele leven al een hypochonder. En nu was het echt zo ver. Eigenlijk nog in de bloei van zijn leven. 45 jaar. Hij vroeg zich direct af of hij dit allemaal zou overleven. Maar daar kon die dokter natuurlijk ook geen uitspraak over doen. We zijn er redelijk vroeg bij, zei hij. Dat scheelt. Maar nogmaals; een voorspelling kan ik niet doen’’.
‘’En?’’, vraag ik. ‘’Hoe ging die operatie?’’
‘’Goed’’, zegt ze. ‘’Heel goed. Na een tijdje ging hij weer werken en werd een beetje vrolijker. We hadden veel aandacht voor elkaar, want kinderen hebben we niet. Eigenlijk hadden we een hele mooie tijd’’.
Ze zegt het met enige reserve. En ik weet dat er meer komt. Veel meer en nog veel meer ellende.
‘’Ik ga even een drankje halen’’.
We vliegen al zo’n twee uur. Nog anderhalf uur. Zij gaat daar de tijd mee volmaken. Ach, als het haar helpt wil ik daar graag aan meewerken. Zij heeft intussen bedacht dat ze mij ook maar eens wat moet vragen dus: ‘’Je gaat naar Cyprus. Wat gaan jullie daar doen? Vakantie?’’
‘’Nee. We gaan naar Nicosia en gaan ook naar Noord-Cyprus. Een radioprogramma maken over de laatste Muur in Europa’’.
Maar ze luistert nauwelijks en gaat direct weer door. Dreunend. Repeterend. Alsof ze in een soort trance is.
’Na twee jaar kreeg hij weer klachten. Het was teruggekeerd. Hij werd opnieuw geopereerd. Maar nu waren er complicaties. Een stoma. En die moest blijven. Verder kon hij nauwelijks eten. En toen kreeg hij na een tijdje ook nog een longontsteking. Het was vreselijk allemaal. Hij zag het niet meer. Wilde het liefst dat er maar een eind aan kwam. En ja. Wat moet je dan?’’
‘’En?’’, zeg ik. ‘’Wat moest je?’’
‘’We gingen weer naar die specialist. Om te informeren of er nog iets te redden viel. Hij zei dat chemotherapie nog een mogelijkheid was. Niet om te genezen, maar om het hele proces te verlichten. Een soort palliatieve behandeling. Maar dat zou ook bijwerkingen kunnen geven”.
Ze kijkt naar buiten. Merkt dat het toestel aan het dalen is. En zegt
‘’Enfin. Hij heeft dat laten doen. Maar er waren bijwerkingen. Veel bijwerkingen. Geen kwaliteit van leven meer. En zo hebben we er op ’t laatst een eind aan laten maken. Iedereen zegt altijd dat zoiets wel mooi is. Nou, Ik vond er geen moer aan. Geen rooie rotmoer’’.
Uit: Stranger than paradise
2. Pure druivenalcohol van Cyprus
Sodap Ltd is een beroemd wijnhuis op Cyprus. Er worden mooie rode en witte wijnen gemaakt, maar het meest vermaard is het huis om zijn Commandaria. Dat is een zoete amberkleurige dessertwijn met een opmerkelijk hoog alcoholpercentage: 15%. Een wijn die al beschreven werd in 800 voor Christus. Sodap staat zich erop voor dat het producent is van de oudste wijn ter wereld, die nog gemaakt wordt. Er zijn speciale zongedroogde druiven voor nodig: Xynisteri en Mavro.
Sinds een aantal jaren is het een door de E.U. beschermde wijn, die alleen die naam mag dragen als het gemaakt wordt van druiven uit veertien dorpen aan de voet van het Troodos gebergte.
Maar er is iets bijzonders aan de hand. Na het fermentatie-proces is de wijn lang niet altijd de vereiste 15%. Er wordt dan pure alcohol van druiven aan toegevoegd. En ook die alcohol wordt in het bedrijf zelf gemaakt. Ik was in 1993 op Cyprus. In Limasol, de plaats waar Sodap gevestigd is, kocht ik dit flesje pure alcohol van 96%. 
Let even op deze dop, want dat is een politiek statement. We zien hier het hele eiland Cyprus. Zonder grens. En dat terwijl het eiland al sinds 1983 verdeeld is in een Grieks- en Turks Cypriotisch deel. DE laatste ‘’MUUR” van Europa.
Limasol ligt in het Griekse deel. Dat is ook aangesloten bij de Europese Unie. Het noordelijk deel is bezet door Turkije. De bevolking heeft de kans gekregen om zich bij de E.U. aan te sluiten, maar dat hebben ze afgewezen.
3. Wasgoed in Nicosia
Op de voorgrond: Ab Courant
Kyrenia Noord-Cyprus
4. Achtervolgd door 4 mannen
We lopen door een smalle corridor van een paar honderd meter. Collega Klaas Vos, Griekenland-correspondent Ab Courant en ik.. Aan beide zijden hangen foto’s, Dit is Nicosia, hoofdstad van Cyprus, eiland in de Middellandse Zee. De corridor gaat naar de grens tussen het Griels georiënteerde Zuid-Cyprus en het door Turkije bezette noordelijke deel.
Die foto’s geven een beeld van het Noorden. Een ontluisterend beeld. Bijvoorbeeld kerken, die als stal worden gebruikt voor koeien en varkens,
Bij de grens worden we ondervraagd. We hebben bandrecorders bij ons. We werken voor de Nederlandse radio. Waar we vandaan komen en waar we heen gaan. Wie we willen ontmoeten. Wat we willen zien. Het is duidelijk dat we opnames willen maken, die zullen worden uitgezonden.
Na een half uur gedoe mogen we door. Er staat een taxi, maar we willen eerst in Noord-Nicoisia rondlopen en indrukken opdoen.
Als je naar links en rechts kijkt zie je een zeer merkwaardige muur van afval, afgebroken bouwsels, lege kratten, verroeste vaten, gekwetste restanten puin en andere ellende. Overal prikkeldraad. De laatst muur van Europa.
We stappen de taxi in en direct na ons vertrek, komt er een andere auto achter ons aan. Geheime Dienst. Hoewel geheim?
Het gaat zeer openlijk en opvallend. Een beetje intimiderend.
We arriveren in het kustplaatsje Kyrenia. Een historische binnenstad met vervallen gebouwen en een infrastructuur, die rammelt aan alle kanten. We stoppen bij zo’n kerk, waar het vee dus zou rondlopen en worden geconfronteerd met nog een auto met mannen.
We worden nu gevolgd door vier van die mannen. De kerk is gesloten. Met mensen praten doen we niet, want dat zou hen in de problemen kunnen brengen.
We gaan met de wagen naar een andere havenplaats: Famagusta. Daar was ik in 1987 ook al eens geweest. Een verdeelde stad. Flats aan zee, die zo gebouwd zijn, dat de schaduw van de zon op het strand valt.
Cyprus werd in 1960 onafhankelijk na vele jaren Brits beheer.
Er volgden petriodes van verdeeldheid tussen Grieks- en Turks Cyprioten. Het noordelijk deel werd veroverd door Turkije, waarna een etnische scheiding volgde en het eiland in twee delen uiteenviel. De Turken in het noorden, de Grieken in het zuiden.
Grieks Cyprus werd in 2004 lid van de Europese Unie en stemde in datzelfde jaar in een referendum tegen hereniging van de twee delen. De Turks Cyprioten waren voor.
Deze situatie is anno 2023 nog hetzelfde. Een wantoestand als je het mij vraagt. En niet alleen aan mij.
5. Het oude vrouwtje en de mooie nimf
Ze zat aan de Zuid-Cypriotische kust dicht bij het plaatsje Paphos. Oud en teer. Dun wit haar.
Voor haar op een tafeltje lagen de attributen. Uitgezaagde kleistukjes. Die werden door haar beschilderd. En dan werden de onderdelen met lijm op het houten paneeltje bevestigd: Aphrodite natuurlijk, de rotsen, de meeuwen, de wolken, scheepjes, vissers en keien. En het eiland. Cyprus. Ongedeeld, want in het Griekse deel van dit eiland wordt de Turkse bezetting van het noorden illegaal beschouwd.
Het was voorjaar 1993. Ik was in het Turkse deel geweest. Begeleid door leden van de geheime dienst.
Daarna terug die grens over bij Nicosia. De laatste muur van Europa. Er waren nog een paar dagen over. In een huurauto ging ik naar het meer toeristische deel. Naar Paphos dus. En daar zat dat vrouwtje. Met die melancholieke blik, Ik moest wel zo’n schilderijtje kopen.
Noem het een mythe; een legende, een fabel wellicht. Aphrodite, de godin van schoonheid, liefde & seksualiteit is een geliefd karakter in de 
Griekse mythologie. Volgens Homerus is zij de dochter van Zeus en Dione, maar Grieken en Grieks-Cyprioten weten dat de golven van de zee werden bevrucht door neervallende bloeddruppels van godenkoning Urbanus. En daaruit werd de mooie Aphrodite geboren, die op deze plek aan zee uit het water verrees.
(Vele jaren later zou naar haar voorbeeld een andere nimf uit het zeewater opstaan. Ursula Andress in de eerste Bond-Film Dr. No.
In 1981 speelde ze Aphrodite in Clash of the Titans)
Ik was op Cyprus voor het VPRO-programma Ongehoord. En nam dit schilderijtje mee, want eindredacteur Ton van der Graaf eiste dat een ieder die voor dit programma op stap ging, een souvenir meenam.
.
6. Een Poldermodel
V.l.n.r
Stroh: Inländerrum uit Klagenfurt Oostenrijk (80%)
Stolichnaya: Wodka uit Tambov Rusland (40%)
Oude Raadhuis: Kruidenbitter uit Oud-Beijerland (30%)
Pure Alcohol: Alcohol uit Lemesos Cyprus (96%)
Skënderbeu: Cognac uit Torana Albanië (40%)
Carmel: Dode Zee water uit Israël (0%)
Tsantali: Ouzo uit Chalkidiki Griekenland (40%)
Vilmos: Palinka uit Boedapest Hongarije (38%)
Bini Arbolla: Citroenlikeur uit Alaior Menorca (Balearen) Spanje(21%)
Zeppi’s: Likeur van cactuspeer uit Maxxar Malta (25%)
Hofer: Aguardente uit Sao Paulo Brazilië (40%)
Voerdrupke: Sleedoornjenever uit de Voerstreek België (22%)
Birra Korça: Bier uit Korce Albanië (4.5%)
Linie: Aquavit uit Trondheim Noorwegen (41.5%)
Koppskars Dricka: Appel- en bessensap uit Kokar (Åland eilanden) Finland (0.2%)