1. ‘’Mijn man is een beetje een klootzak’’

Het was in het najaar van 1994. Ik zat aan boord van een VARIG-toestel op weg van Amsterdam naar Rio de Janeiro in Brazilië. Vorstelijk op de eerste rij van de Businessclass. Als je namelijk met deze maatschappij vloog en je boekte een kamer in het Rio Palace Hotel aan Copacabana werd je geüpgraded. 
      Naast mij zat Mariah met een wiegje op haar schoot. De baby van drie maanden krijste en had een vieze luier. 
Mariah gaf mij het wiegje en probeerde het kind te laten ophouden met schreeuwen, terwijl ze tegelijk een schone luier probeerde om te doen. Dat lukte niet zo best. En het werd nog problematischer toen het toestel vertrok en de veiligheidsgordels om moesten. Ze brabbelde wat in het Portugees. Het leken mij intense vloeken.  

Als de baby eindelijk een beetje rustig is, kijkt ze me aan en zegt in het Nederlands: ‘’Weet je hoe dat komt. Het was een zware bevalling. Heel zwaar”.
En dan gaat ze staccato door zonder dat ik wat hoef te vragen.
‘’Ik had zwangerschapsvergiftiging. Heb drie maanden plat op bed gelegen. Ik kon bijna niets. Van alles afhankelijk. En ook de bevalling ging moeizaam. Ik heb er alles bij elkaar zo’n 20 uur over gedaan. Soms een wee, dan weer niet. Dat was in het ziekenhuis, want ik kon natuurlijk niet thuis bevallen. Dat had ik overigens toch niet gewild. Bij ons thuis is dat niet de gewoonte.”

Mariah is een Braziliaanse. Aantrekkelijke vrouw. Ze is getrouwd met een Hollander en woont al tien jaar in Nederland.
Spreekt vrijwel accentloos Nederlands. “Maar ik verlangde altijd naar Brazilië. Weet je; Ik heb tien jaar constant heimwee gehad. Constant’’.
      En dan komt het.
‘’Mijn man begrijpt daar niets van. Hij wil er ook niets van begrijpen. Weet je, Het is een beetje een klootzak’’.

Zo!
      Dat is een hele ontboezeming tegen een onbekende.  
Het gebeurt mij vaker in de lucht. Anonimiteit, een gebrek aan gêne, een soort zekerheid dat je elkaar nooit meer tegenkomt, aandrang om een last kwijt te raken, roekeloosheid vanwege de hoogte; ademgebrek, laisser-faire; ik weet het allemaal niet, maar het gebeurt me te vaak om toevallig te zijn.

We hebben nog zo’n twaalf uur te gaan inclusief een stop in Lissabon. Dat kan een gezellige tocht worden.

Weer hoef ik niets te vragen.
      ‘’Toen ik plat op bed lag ging hij vreemd. Niet één keer, maar voortdurend. En niet met één vrouw, maar met meerderen. Ik wist dat gewoon. En toen ik ernaar vroeg, bekende hij het grif. En weet je waarom?  Omdat ik uit Brazilië kom. Braziliaanse mannen gaan namelijk altijd vreemd. Dus ik was daaraan gewend. Zei hij. Dat zei hij echt. Ik lig plat op bed, kan vrijwel niets en moet dan accepteren dat hij dat soort dingen doet’’.

‘’Je begrijpt dat we ruzie kregen na de bevalling. En niet zo’n beetje ook. En toen besloten we om een tijdje uit elkaar te gaan. Ik ga nu naar mijn ouders in Belo Horizonte. Ze hebben dat kind nog nooit gezien.  En daarna zie ik het allemaal wel.
      Ik ben fotograaf. Kan alles aanpakken. Trouwreportages maken, portretfoto’s, maar ook persfoto’s. En ik kan ook als cameravrouw mee met T.V.-ploegen. Ik heb nog steeds contacten in Brazilië. En wie weet: als het me bevalt zoekt die klootzak het maar uit. Dan moet hij maar naar Brazilië komen, Weet hij ook eens hoe het is om in een ander land te wonen”.

Ze neemt een korte pauze. Drinkt een glaasje wijn en neemt een nootje. Kijkt me even aan en gaat weer door:
      ‘’Denk nou niet dat het me in Nederland niet bevalt. Denk dat vooral niet. In al die jaren ben ik veel dingen gaan waarderen. Een zekere regelmaat, je weet waar je aan toe bent. Mensen zijn tolerant en als buitenlandse heb ik nooit iets van onverdraagzaamheid laat staan discriminatie ervaren. Brazilië is in vrijwel alle opzichten anders. Je kunt toch van allebei houden? Of vind je van niet?”

‘’Ik denk het wel Mariah. Maar dat weet ik niet zeker. Ik heb wel veel gereisd, maar nooit in een ander land gewoond. En dat lijkt me wel nodig om daar een oordeel over te hebben’’.
      ’Kijk’’, zegt ze. ‘’Dat bevalt me nou aan jullie. Eerlijk een mening geven en niet meepraten met iemand. Zullen we dan nog maar een wijntje nemen en toosten op de toekomst?’’

 

Najaar 1994

2. Verleiden en verleid worden

Op een willekeurige ochtend in september ‘s ochtends om acht uur is het waanzinnig druk op Copacabana, de belangrijkste en meest bekende verkeers- en flaneer-ader in Rio de Janeiro.

      Het verkeer gaat in drie rijen dik richting centrum.
Dan komt er een strook met souvenirwinkeltjes, cafetariaatjes, stalletjes met ijs en fruit , badspullen en andere prullaria, dan weer drie rijstroken richting centrum, en tenslotte een strook van een meter of zes waar verleidelijk uitziende mensen flaneren, hardlopen en naar elkaar kijken.
      's Avonds gaat het allemaal de andere kant op. 

De eerste badgasten 

Op het brede trottoir langs de appartementen, hotels en restaurants gaan de eerste terrassen open, op het strand liggen de eerste badgasten en doet men al aan voetbaltennis, volleybal, Aerobics en andere ochtendgymnastiek en de eerste zwemmers zijn in het water.

Alle mensen doen aan body-language.
      Overal wordt volop geflirt. Verleiden en verleid worden is het nationale motto van bijna alle Brazilianen.
      Ineke Holtwijk schrijft er over in haar mooie boekje Kannibalen in Rio: 
      ‘In vijf minuten weet je of een man je begeert of niet. Er zijn drie soorten vriendschappen met mannen.
      Ofwel hij is je minnaar, ofwel hij was je minnaar ofwel hij wil je minnaar worden.’

En verder: 'Brazilianen, levensgenieters bij uitstek, hebben geen last van Calvinistische schuldgevoelens. Begeerte is een bewijs van levenslust. 
      ’Ik wil de zonnestraal zijn, die je doet ontwaken. De zeep zijn, die je lichaam wast’.

Plastische chirurgie  

Nergens ter wereld gedijt de plastische chirurgie beter dan in Brazilië. Dan gaat het bepaald niet alleen om flaporen en andere malheur.
      Te dunne lippen, te kleine borsten, vetrandjes, niet alleen dat wordt verholpen, maar ook een vermeende kromming in de neus, een vlekje op de wang of een te veel bobbelende Venusheuvel.

Iedere ochtend liep ik tussen al dat vlees een stukje hard. Eén maal heb ik daar opnames van gemaakt. Ik vertel daarbij een paar anekdotes.
      Bijvoorbeeld over de voormalige president Itamar Franco, die zich tijdens het carnaval liet fotograferen met een 27-jarige T.V.-ster, die zoals duidelijk op die foto’s te zien was, geen onderbroekje aan had.
      Of het verhaal van de minister van Economische Zaken Zélia Cardoso de Mello, die een verhouding had met Bernardo Cabral, haar collega van Justitie. Terwijl in de ministerraad actuele en behartenswaardige zaken werden besproken, schreven zij elkaar stiekem geheime liefdesnotities.

      En dan was er de soap Van Lichaam en Ziel. De 22-jarige hoofdrolspeelster Danièle Peres maakt het in die serie uit met haar geliefde. De man trekt zich dat zo erg aan, dat hij Danièle vermoordt. Niet in de serie maar in het echt.

      En om de thriller compleet te maken, moet u weten dat de schrijfster van deze serie in het echt de moeder van Danièle is.

 

 

3. Het mooiste stadion ter wereld

 Als je van sport houdt zijn er evenementen en dingen die je dolgraag wil meemaken.
      Zo wilde ik bijvoorbeeld wel eens naar de mooiste en historisch meest beladen voetbaltempel ter wereld, het Maracanã -stadion in Rio de Janeiro Brazilië .
      Op 2 oktober 1994 was het zover.
De wedstrijd ging tussen de thuisclub Flamengo en Santos.
      Vanaf het eerste moment was de sfeer, de beleving, het enthousiasme, de vreugde en het verdriet tot diep in je botten voelbaar.

      Mijn god wat leven die mensen mee.

Kunst, ballet & oorlog 

Voetbal zit in de Brazilianen. Voor velen is het ’t belangrijkste in hun leven.
      Voetbal is pure kunst, ballet, samba en poëzie maar het is ook gemeen, oorlog, onsportiviteit en drama; het is levenskunst, passie, creativiteit, aanvalslust en improvisatievermogen.

 

DE GODDELIJK KANARIE

Brazilië -kenner en auteur August Willemsen schreef een boek over het Brazilaans voetbal onder de titel De Goddelijke Kanarie. (Brazilië speelt in het geel).
      Daarin is bijvoorbeeld Een moment van Geluk opgenomen van Carlos Drummond de Andrade.

Een ander gedicht gaat zo:

Futebol

Futebol se joga no estádio?
Futebol se joga na praia,
Futebol se joga na rua,
Futebol se joga na alma.
A bola é a mesma: forma sacra
para craques e pernas-de-pau
Mesma a volúpia de chutar
na delirante copa-mundo
ou no árido espaço do morro
São vôos de estátuas súbitas,
desenhos feéricos, bailados
de pés e troncos estrançados.
Instantes lúdicos: flutua
o jogador, gravado no ar
– afinal, o corpo triunfante
da triste lei da gravidade

Met wat hulp her en der heb ik er dit van gemaakt:

Voetbal

Wordt voetbal gespeeld in een stadion? 
Voetbal wordt gespeeld op het strand,
Voetbal wordt gespeeld in de straat,
Voetbal wordt gespeeld met de ziel. 
De bal is hetzelfde: een heilig model
voor zowel briljante als slechte spelers
Hetzelfde plezier om het schieten
in de uitzinnige World Cup
of op de dorre heuveltop
Dit zijn beelden die plotseling de vlucht nemen
Magische tekeningen,
Dansen van gedraaide voeten en torso's. 
Speelse momenten:
De speler drijft, gevangen in de lucht -
op het einde zegeviert het lichaam
over de trieste wetten van de zwaartekracht

 

4. Ja..ja... We gaan als avocado!

      

Carnaval in Rio  Ontvangen van Theo Uittenbogaard

 

 Van Rio naar Belo

               

5. Een Citroën op alcohol

In het najaar van 1994 moest ik van Rio de Janeiro in Brazilië naar Belo Horizonte, zo'n 450 kilometer verderop. Op bezoek bij een kennis..
      Ik besloot een auto te huren.
Het werd zowaar een Citroën XM, die op alcohol reed.
      Dat laatste was op zich niets bijzonders, want meer dan de helft van alle auto’s in Brazilië reed toen op die speciale brandstof.
Op Copacabana bijvoorbeeld kon je dat heel goed ruiken.

  

Geluk voor spotprijs

Ik kon van de garagehouder dit kentekenbordje kopen. ‘Voor een spotprijs meneer’.
      Niet om het ook echt te gebruiken, want nummerplaten met dit soort kleurencombinaties bestaan helemaal niet.
Ik moest dat plaatje meenemen, want het zou mij voorspoed brengen. Ik zou een mooie reis maken en op de plaats van bestemming prachtige en gewillige vrouwen aantreffen en daarna nog een lang & gelukkig leven leiden..
      Ik moest het bordje niet zichtbaar maken, want dat zou mij teveel als een sullige toerist wegzetten.
Verder moest ik in de stad vooral niet stoppen bij verkeerslichten, want ook dat was een teken van zwakte, dat alleen maar uitnodigend voor criminelen zou werken.

Dit nam allemaal niet weg dat ik een zeer forse waarborgsom moest betalen; een som die waarschijnlijk hoger was dan de werkelijke waarde van de auto.
      Daarnaast kreeg ik nog een waarschuwing voor hele hoge verkeersdrempels, die vooral op de uitvalsweg bij Rio waren.
Die waren zo hoog, dat het je knalpijp of meer zou kosten als je daar te hard zou rijden.
      Achteraf was ik de man zeer dankbaar voor die waarschuwing. Zo’n Citroën veert goed en ligt een beetje diep.

 

                     

 

Registration

Dit zijn de Braziliaanse kentekens, zoals ze sinds 1990 bestaan. Altijd drie letters en vier cijfers.
      Een Braziliaan die in dezelfde stad blijft wonen, houdt zijn leven lang hetzelfde kenteken.

Rood op grijs is een rijschool, wit op groen staat voor auto’s van dealers, wit op zwart is politie en brandweer, wit op rood zijn taxi’s en huurauto’s, zwart op grijs privé auto’s en wit op blauw zijn wagens van het corps diplomatique.

 

 

6. Samba & cachaça in de ochtend

  

In het najaar van 1994 verzorgden Fred Stroobants en ik een rechtstreekse radio-uitzending voor de VPRO vanuit een favela in Rio de Janeiro Brazilië.

  

Satelliettelefoon

       

We hadden daarvoor een grote satelliettelefoon bij ons, een modem, een codec, snoeren, microfoons, montageapparatuur en een mengpaneel met vier sporen.
      Met een kompas moesten we de schotelantenne richten op de juiste satelliet boven de Evenaar, richting Atlantisch Oceaan West.      
Bovendien hadden we een generator gehuurd, die we konden inzetten als de elektriciteit zou uitvallen.
      En dat gebeurde nogal eens daar in die krottenwijk.

INEKE

  

We waren er een dag of tien en hadden opnames gemaakt, impressies ingesproken, zwerfkinderen aan het werk gezien, waren ondermeer naar Copacabana geweest en naar het Maracanã stadion.
      Ineke Holtwijk, een Nederlandse journaliste die al heel lang in Rio woonde en het daar erg naar haar zijn had, had ons aan de nodige contacten geholpen. Bovendien kon zij tolken.
      Er waren veel mensen uitgenodigd en er was een Samba-orkestje.

  

Tijdens de uitzending kwamen steeds meer buurtbewoners op bezoek en het kinderaantal groeide.

  

De uitzending duurde twee uur en begon om tien uur 's ochtends Nederlandse tijd.
      Het was in Rio drie uur vroeger en dat betekende dat we heel vroeg (om 3 uur) waren opgestaan.
We moesten namelijk al die apparatuur eerst nog installeren en uittesten.
      Bedenk dan ook even dat wij programmamakers waren en geen radiotechnici.

FRED

  

Sommige gasten hadden eten en drinken meegenomen. Veel cachaça. Rum dus.
      Het werd een vrolijke boel daar. Ik heb wat foto’s teruggevonden.
Zijn me ooit opgestuurd, maar ik heb geen idee meer wie ze gemaakt heeft.

UW BLOGHOUDER

UITZENDING

Het geluid werd bij deze uitzending gedigitaliseerd en verzonden in Rio de Janeiro, ging 36.000 kilometer de lucht in naar de satelliet, werd over diezelfde afstand teruggekaatst naar een grondstation in Noorwegen, ging van daaruit naar een grondstation in het Friese Burum, kwam bij een studio van de VPRO binnen en ging vandaar naar De NOS, waar ze precies dezelfde codec hadden om het geluid weer analoog te maken.

Dit alles zorgde voor een vertraging van ongeveer vijf tot zes seconden.
      Dat vergde bij het presenteren uiteraard waanzinnig veel concentratie.