Persoonlijk assistent van Mies Bouwman
(Door Theo Uittenbogaard)
Vijftig jaar geleden. Ergens in de vroege zomer van 1969, zei Tom Pauka, van wie ik, in de paar jaar daarvoor, bij de VARA-radio de fijne kneepjes van het vak 'documentaire-maken' had mogen afkijken, tegen mij: "Mies Bouwman heeft jou nodig. De VARA-televisie wil vanaf september aanstaande elke maand een groot showprogramma op de zaterdagavond gaan uitzenden, en ze hebben nog geen idee. Misschien jij wel." Dat leek mij wel wat. Na 'radio' glorieerde plotsklaps een carrière 'bij de televisie' aan de horizon , en dat wilde ik altijd al wel.
Ik moest me voor de breinstorm melden in Studio Concordia, een omgebouwd theater te Bussum, dat groot genoeg was voor live-tv-uitzendingen met publiek. In de kale, onttakelde ruimte trof ik VARA-baas Adri van Oorschot en het Hoofd Amusement Joop Koopman, benevens de beoogde televisie-regisseur Ben de Jong, en de coryfee Mies Bouwman. Zij was op zoek naar een veilig heenkomen in de amusementssector, nadat ze onder leiding van het dagblad De Telegraaf haar status van publiekslieveling had verloren vanwege haar medewerking aan het satirische VARA-tv-programma 'Zo Is Het Toevallig Ook Nog Es Een Keer", en het praatprogramma 'Mies en Scene', waardoor ze persoonlijk verantwoordelijk werd gehouden voor het aftreden van de Amsterdamse burgemeester Gijsbert van Hall.
Nadat mij was uitgelegd, dat men zocht naar de formule van een aantrekkelijk familie tv-programma op de zaterdagavond, met optredens van bekende artiesten met zang en dans en daartussendoor spelletjes, en dat gepresenteerd moest worden door Mies Bouwman, viel het min of meer stil. En er moest wel vandaag een plan op tafel komen, benadrukte de aanwezige VARA-leiding enigszins ongerust, want een paar maanden was zeer kort dag voor de productie van een groot showprogramma.
"Ja, en ik wil dat spelletje met die lopende band van Hans Joachim Kuhlenkampf" vulde Mies aan, en legde uit dat ze van dat fenomeen op de Duitse televisie had gehoord van een collega, waar in een spelletje een deelnemer z'n geheugen werd getest, door een minuut lang allerlei artikelen op een lopende band aan zich voorbij te zien trekken, die hij dan moest zien te onthouden.
"Dan zouden we hier in Concordia een grote show-trap kunnen laten bouwen," stelde regisseur De Jong zich alvast plastisch voor, "waar Mies onder de openingstune vanaf komt".
"En we moeten zorgen dat we VARA-leden buiten de Randstad bereiken. Meer dan bij die eerdere programma's met Mies", zei Van Oorschot.
"Maar het moet wel inhoud hebben, niet alleen spelletjes en vermaak", zei Koopman half ernstig, half ironisch, "'Verheffing des Volks' is onze kerntaak, zogezegd."
"Waarom dan geen quiz, in plaats van losse spelletjes", stelde ik voor, "Dan gaat het inhoudelijk ergens over, je bouwt spanning op tijdens het programma, en je hebt een winnaar aan het eind".
"Ja !", riep Mies enthousiast, "en die mag aan het eind al die spullen, die hij van de lopende band onthouden heeft, meenemen als prijs."
"Wacht even", zei ik, "hoeveel optredens van artiesten kunnen of willen jullie kwijt tijdens het programma?’’
"Drie", dacht Van Oorschot, "meer kunnen we niet betalen".
"Dan moeten we even terugrekenen", stelde ik voor, "dat worden dus drie optredens van artiesten binnen het quiz-programma. Dat betekent dat er 4 quiz-rondes gespeeld moeten worden. Als we eindigen met één winnaar, moet de laatste, vierde en spannendste ronde gespeeld worden door de laatste twee overgebleven kandidaten. De derde quiz-ronde moet gespeeld worden tussen 4 kandidaten. De tweede ronde tussen 6. Dan moeten we dus beginnen met acht kandidaten."
"En één blijft over", herhaalde Mies haar bijdrage aan de discussie, "en die mag de spullen die hij van de lopende band heeft onthouden meenemen als prijs."
"Eén van de acht", zei de regisseur.
"Maar hoe selecteren we de quiz-kandidaten ?", vroeg het Amusementshoofd zich af, "zomaar uit het publiek lijkt me wat riskant."
"We moeten ze vooraf selecteren. Uit het hele land", zei de VARA-baas,"waar onze leden zitten."
"Maar waaraan kunnen de kijkers zien, dat de kandidaten uit het hele land komen ?", vroeg Koopman zich af.
"We kiezen ze uit de lezers van regionale en lokale dagbladen", viel mij in, "daar zijn er heel veel van. Met een mooie spreiding: Dagblad van het Noorden. Tubantia. De Nieuwe Limburger, Zeeuwsche Courant. En, ze zijn daarmee verplicht enige kennis mee te brengen, want je kunt ze als krantenlezers vragen stellen over de actualiteit, of weetjes in het algemeen. Dus dan gaat het ook nog ergens over."
"Hoe zullen we het programma noemen ? ", vroeg Van Oorschot, die opstond omdat hij naar een andere vergadering moest.
"Eén van de Acht", zei Mies, alsof ze het zelf had bedacht.
Eén van de Acht krantenlezers in de laatste ronde : "Licht uit. Spot aan!"
Duitse T.V.
Op een zaterdag na de breinstorm reed Mies Bouwman met haar man Leen Timp, van Laren (NH) waar ze woonden, naar Enschede, omdat dat de dichtstbijzijnde plaats in Nederland was, waar Duitse televisie kon worden ontvangen, met het doel de spelletjesshow van Hans Joachim Kuhlenkampf nog eens goed te bekijken, en hoe hij dat toch deed met zijn lopende band.
*Studio Concordia bleek veel te klein voor de decors en de ambities van 'Eén van de Acht', en dus werd de grote zaal van het Kurhaus in Scheveningen, één zaterdag in de maand afgehuurd voor de live-uitzending.
In de zeer vroege ochtend werd begonnen met de bouw van het decor, het licht en de technische installatie. In de middag werd het programma gerepeteerd met Mies en stand-in kandidaten, de artiesten, en het orkest van Tony Nolte.
Vlak voor de eerste uitzending bleek, dat geen geluidsverbinding was aangelegd tussen de regiewagen voor de deur en de lichtmachinisten binnen in het Kurhaus. En die zouden precies op het juiste moment de 'cue' moeten horen, om het algemene licht op het decor te doven en tegelijkertijd een schijnwerper op de kandidaat voor de laatste vragen in te schakelen. Er was geen tijd om de verbinding alsnog aan te leggen. Het probleem werd door regisseur Ben de Jong briljant opgelost, door Mies op te dragen, die 'cue' zelf te geven tijdens de uitzending, door haar op precies het juiste moment te laten zeggen: "Licht uit. Spot aan." Die vondst beviel, en werd elke uitzending erna herhaald. De cue "Licht uit. Spot aan" zou, in binnen- en buitenland de metafoor worden voor opgelopen spanning tegen het einde van een uitzending.
*Mij werd gevraagd de persoonlijk assistent van Mies Bouwman te worden, om haar te kalmeren voor de uitzending. Ik schreef haar introductie-teksten, en verzon vragen voor speciale gasten, en repeteerde die met haar. Als er maar geen moeilijke dingen instonden, zoals die keer in de omschrijving van een illustere gast in het programma, J.L.Heldring, de hoofdredacteur van NRC-Handelsblad. "Wat ís dat...", vroeg Mies me, "een 'eminence-grise'?"
* 'Eén van de Acht' werd een megahit. Het programma liep altijd ver uit na de geplande eindtijd, en brak vanaf de eerste uitzending -nooit verbeterde- kijkcijferrecords. Wat natuurlijk niet zo moeilijk was in een land met slechts twee televisienetten en alleen uitzendingen in de avond. En Mies Bouwman werd in ieder geval weer warm omarmd als de publiekslieveling.
*Halverwege het tweede seizoen -1970-1971- had Mies geen behoefte meer aan mijn assistentie, zei ze, en ik kon gaan. Ben de Jong was al vervangen als regisseur van het programma, door Mies' echtgenoot Leen Timp. Achteraf bekeken, leek het erop dat het echtpaar Timp zich toen al het programma meer en meer begon toe te eigenen. Want later bleek dat Mies, -buiten medeweten van de VARA, op aanraden van, en in een één-tweetje met haar collega Rudi Carrell in Duitsland- in onderhandeling was met de Duitse publieke zender WDR. Tenslotte verkocht Mies het programma voor het toen onvoorstelbare bedrag van 10.000 DM per uitzending in Duitsland. Dat werd Rudi Carrell's nieuwe show, die ermee van 1974 tot 1979 triomfen zou vieren onder de titel 'Am Laufenden Band'.
*Mies Bouwman was de eerste in Nederland, die er in slaagde een programma-idee te verkopen aan een andere zender, door 'licentie-rechten' te claimen. Een geheel nieuw fenomeen in een tijd waar er nog geen commerciële televisie bestond, zendtijd niets kostte, breinstormen met collega's nog gezellig was, en een ideetje nog geen 'format' heette. Een ideetje dat exclusief geclaimd en wereldwijd verhandeld en te gelde bleek te kunnen worden gemaakt. Iets wat tegenwoordig in de miljoenen kan lopen.
Om 'Eén van de Acht' helemaal haar intellectueel eigendom te kunnen noemen, had Mies de formule iets veranderd, en de krantenlezers vervangen voor koppels familieleden, en heette het in de jaren erna, in de diverse internationale edities: 'The Generation Game'. Voor zover ik weet, ontving Hans Joachim Kuhlenkampf nooit een cent voor zijn bijdrage aan de succesformule. Ben en ik ook niet.