De verminking van een Gedenkraam

Probeer eerst even deze tekst te lezen:

Daar staat (foto gemaakt in 2015):

Gedenken hen die, toen het volk verslagen
en macht'loos scheen,
de vaan der vrijheid hoog hebben gedragen,
door alles heen

En nu deze:

Daar staat (foto gemaakt 2008):

Gedenken hen die, toen het volk verslagen
en macht'loos scheen,
de vaan der vrijheid hebben hooggedragen,
door alles heen

Een ieder met een beetje taalgevoel zal vinden dat de laatste regels mooier zijn. Bovendien klopt het metrum en dat kan van de eerste tekst niet gezegd worden.

Bevrijdingsglas

De regels staan op het zogeheten Bevrijdingsglas in de Sint-Jans kerk te Gouda. 
      Dit gedenkraam naar een ontwerp van de beroemde glazenier Charles Eyck werd in 1947 geplaatst ter herinnering aan bezetting en bevrijding.  
In het midden Nederlandse vlaggen die weer vrij in de wind wapperen. Maar omlijst door onder meer vliegtuigen in duikvlucht, afgebrande kerktorens, ruïnes en vernielde gebouwen, uitgehongerde mensen in vernietigingskampen en een Duitse soldaat die een document laat zien met daarop ‘’Befehl’’.
     
Yge Foppema

Het citaat is een strofe uit een gedicht van Yge Foppema (1901-1993). Het heet Ongenoemde Doden met als ondertitel 13 maart 1941. Dit heeft betrekking op de eerste massaexecutie in Nederland, waar op de Waalsdorper vlakte achttien mensen werden doodgeschoten door een Duits vuurpeloton. Het was ’t eerste gedicht dat Foppema in zijn leven schreef.
      Hij werd vanwege zijn gedichten opgepakt en geplaatst in de strafgevangenis van Scheveningen.  Yge Foppema bundelde zijn gedichten uit de oorlog in Spijkerschrift, mei 1940-mei 1945.
      Hij kreeg er de Verzetsprijs voor letterkundigen voor.
Na het eind van de oorlog heeft hij geen gedicht meer geschreven.

De betweters van de Sint-Jan

Waarom een tekst wijzigen in een gedicht van een bekroond poëet in een gedenkraam van een beroemd glazenier?
      Ik kon het antwoord niet vinden net zo min als Gertjan Vlasblom, die zich zeer verdiept heeft in het werk van Yge Foppema. Hij was het ook, die mij attent maakte op de wijziging.

Ik schreef dus een mail aan This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. . Met beide foto’s .
      Geen antwoord!
Daarna belde ik met coördinator Jaap van Rijn.  Hij wist er niets van, kon het ook eigenlijk niet geloven, maar vroeg mij opnieuw die foto’s op te sturen.
Daarop kreeg ik dit antwoord:  

Geachte heer Van den Boogaard,

Uw mail was in mijn spam box terecht gekomen, vandaar onze late reactie.

Inmiddels heb ik van de oud archivaris doorgekregen dat e.e.a. kan zijn gewijzigd toen de panelen werden uitgenomen t.b.v. de dubbele beglazing.

Ik ga het in ieder geval voor u uitzoeken. U hoort t.z.t. van mij.

Met vriendelijke groet

Corella Verbeek

Geen antwoord

Toen ik vond dat het t.z.t. iets te lang duurde heb ik nogmaals een mail gestuurd aan meneer Van Rijn en mevrouw Verbeek.
       Tot op heden: Geen antwoord!

Mijn conclusie is dat er bij die Sint-Jan één of meer betweters bezig zijn geweest, die het werk van zowel Yge Foppema als Charles Eyck op eigen houtje hebben verminkt.

Dat is oneerbiedig.
Toch is het ook weer niet helemaal onbegrijpelijk.
      Meneer Vlasblom heeft het uitgezocht en komt tot de -mogelijk- volgende verklaring:

Verwarring aangaande de vijfde strofe uit "Ongenoemde doden", op het Bevrijdingsglas en elders

Men leest soms "toen het volk verslagen" en soms "toen het land verslagen".

Men leest soms "vaan der vrijheid hebben hooggedragen" en soms "vaan der vrijheid hoog hebben gedragen".

De oudste bron die ik heb kunnen vinden is Delpher pagina 3 plus Delpher pagina 4. Het gaat daarbij om een oorlogspamflet genaamd "Achtergrond", gedateerd 10 december 1944 (idem pagina 1). Naast andere zaken bevat het pamflet een gedicht genaamd "Executie" dat bij nadere beschouwing het gedicht blijkt te zijn dat wij nu kennen als "Ongenoemde doden".

De andere bron van belang is de uitgave van Spijkerschrift in 1980, bij Amphora Books te Amstelveen. Dat boekje van 70 pagina's ligt hier naast mij op de schrijftafel.

De verwarring ontstaat door verschillen tussen beide publicaties. Hoewel Foppema de 1980-uitgave heeft voorzien van een 'Verantwoording', rept hij met geen woord over tekstuele veranderingen ten opzichte van de oorspronkelijke oorlogsgedichten.

Hieronder geef ik beide versies weer.

Het kan natuurlijk zijn dat men bij de Sint-Jan later de tweede versie heeft gebruikt.
      Maar dan hadden ze ook ‘’volk’’ in ‘’land’’ moeten veranderen
En machtloos in plaats van macht'loos.

Dus als u nog eens naar Gouda gaat en meedoet aan een rondleiding en de foute informatie krijgt over het Bevrijdingsglas kunt u dit naar voren brengen.
       Dat raad ik u echter niet aan, want in Gouda vinden ze je dan waarschijnlijk een vervelende drammer.
Ze kietelen zichzelf daar in hun eigen glazen stofnestje.