ARTAN

(Door Peter Flik, photosooph te Hongarije) 

Vriendschappen ontstaan soms op wonderbaarlijke wijze. Zoals deze. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werd mijn belangstelling gewekt voor het communistische land Albanië. Op mijn wereldontvanger luisterde ik via de korte golf (storingen en ruis) regelmatig naar RADIO TIRANA. De propaganda droop er van af.
      Het zoveelste vijfjarenplan wederom overtroffen, vijanden van het land die renegaten werden genoemd ontmaskerd. Het kon allemaal niet op en ik besloot daar maar eens te gaan kijken. Individueel kon men het land niet binnen gaan, het moest via een groepsreis… Vliegreis naar het toenmalige Titograd in het toenmalige Joegoslavië, met de bus tot vijfhonderd meter voor de Albanese grens en dan lopend het land binnen. Strenge grenscontrole. Baarden er af ! Libelles (damesblad) met daarin vrouwen in badpak werden in beslag genomen. Bijbels idem dito.
      Dan met een Albanese bus veertien dagen door het land karren. Verkeer was er nauwelijks want privéautobezit was verboden. Aan boord van de bus twee Albanese gidsen. Twee omdat die mekaar in de gaten konden houden. Zij gaven behalve toeristische informatie ook les in de communistische leer. Excursies naar landbouwbedrijven, een fabriek waar de Albanese tractor werd gemaakt, opgravingen, muziekfestivals en veel maaltijden in groepsverband.
      Het hoogtepunt tijdens die busreizen was het vragenuurtje. Groepsdeelnemers mochten openhartige vragen stellen die de gidsen wel wilden beantwoorden. Één vraag zal ik nooit vergeten. Of er ook halfvolle melk bestond….
      Maar veel vragen toch over het communisme. Of er ook voorbehoedsmiddelen verkrijgbaar waren. Nou die waren er niet, ze gingen voor het zingen de kerk uit! Uit de bus werd dan geroepen: maar jullie hebben helemaal geen kerken, die zijn verboden. Gidsen toch wel even in de verlegenheid. Ook het punt van de persoonsverheerlijking was nogal pijnlijk, want op iedere berg stond in steen de naam van de dictator ENVER HOXHA aangebracht. We zagen maar een deel van de werkelijkheid, dat wel. Later, na de val van het communisme, kregen we meer te zien en te horen. Overvolle gevangenissen met een misdadig regiem; sommige mensen meer dan dertig jaar uit de maatschappij verwijderd. Een zeer intensief verkliksysteem, opgezet door de veiligheidsdienst SIGURIMI.
      Het is een paar jaar na de omwenteling dat ik gids Artan tegenkom bij zijn collega Andrea in Rotterdam. Andrea vluchtte in de communistische periode via een paar kratten Coca Cola onder in een bus naar het Westen. Het gevolg in Albanië was dat zijn moeder onmiddellijk werd gedeporteerd naar een afgelegen plattelandsdorp, waar zij werd ondergebracht in een varkensschuur. Artan woonde bij hem in een kast. Ik kon het niet aanzien en nam hem bij me in huis.
      Er kon een vriendschap beginnen, met vallen en opstaan. Hij kreeg reclamefolders op zijn naam bij mij in de brievenbus en dacht onmiddellijk dat er een geheime dienst aan het werk was. Maar ook het andere deel van de waarheid in zijn land kwam naar boven; de politieke processen, het verraad en de altijd aanwezige angst in de vervlogen jaren. Artan, vroeg ik hem, toen jij gids was en ons naar een tractorfabriek bracht, waarom mochten wij die fabriek niet binnen en werden wij alleen toegelaten in een soort showroom. Ach Peter, was zijn antwoord. Dat was omdat er ooit maar één tractor is gemaakt…

We zijn nu vijfentwintig jaar na de omwenteling in zijn land en hij bezoekt me in Hongarije. Hij ziet Hongarije met andere ogen dan ik. Wat een welvaart hier, brengt hij uit. Waarom blijft mijn land steken in die bittere armoede, terwijl er steeds meer super rijken in Mercedessen in Tirana rondrijden. We hebben ooit een rottige tijd gehad, maar deze tijd is ook niet mis. Laat ik het zo samenvatten: Holland is voor mij een SAD PARADISE, Albanië A JOYFULL HELL.

Meer Artan: Zoekpoëzie 2; Natasha Lako
Klik HIER voor alle Photosophieën