VERBAZING, ANGST & INGEHOUDEN WOEDE

Neem nou het gedicht Boetedagen van de Duitse schrijfster Ursula Krechel.
      Een aanklacht tegen de aanhoudingen, de vervolgingen en de hysterische angst voor alles wat in West-Duitsland een beetje links was in het begin van de zeventiger jaren.

 Het is humoristisch met een ondertoon van verbazing en ingehouden woede.

 Lees eerst het gedicht en dan zal ik u uitleggen hoe ziekelijk het Bundesamt für Verfassungsschutz (binnenlandse veiligheidsdienst) optrad en hoe het kon gebeuren dat dit orgaan steeds meer oud-SS’ers en oud-SD’ers in zijn gelederen had.

Van Ursula Krechel (vertaling Hannie Groen)

Boetedagen

Nadat we snel
onze brieven verbrand hebben
en onze notitieboeken
van 1970, 1971, 1972
dit lieve, aanhankelijke papier,
overleggen wij, wat wij nog
allemaal vergeten moeten.

Wij verbranden in de tuin
met de groene koolstronken, de witte kool
die de koolvlieg weggevreten heeft
de jassen, die wij droegen
toen we voor de laatste keer
door onopvallende fotografen
gekiekt werden.

Wij denken er lang over na
of de brief die Wolfgang
kort geleden uit Heidelberg schreef
blij over de geboorte van een dochter
regel voor regel waar is.

Want hoewel elke tik
steeds duurder geworden is
wordt onze telefoonrekening
steeds goedkoper.
Wij praten alleen nog kort
over de winter die komt.
Over onze reizen praten we niet.

Na het journaal braakt mijn vriendin
na het laatste nieuws
zijn we te bang om te gaan slapen.
Bouwplannen van het Staatsopsporingsbureau
hebben we niet.
We bezitten echter stadskaarten
Van Darmstadt, Frankfurt, Berlijn.
Herinner je je: je hebt me eens
de weg naar de tandarts uitgetekend.
Dat maakt je verdacht.
Ook een postkantoor is met rood aangekruist.

In een droom liep ik gisteren
Op straat en riep u te hulp.
Het was vroeg in de morgen, zoals gebruikelijk.
Zwaaiend verstopte ieder zich
in zijn hol.

Duitsland in verwarring 

Duitsland was natuurlijk na de tweede wereldoorlog ernstig in verwarring.
      De mensen moesten hun ziel en zaligheid weer oppakken na de meest weerzinwekkende gebeurtenis uit de wereldgeschiedenis.
Hoe kon het gebeuren dat een schoft als Hitler aan de macht kwam en hoe kon het gebeuren dat zoveel Duitsers zich achter hem schaarden.
      Het collectieve ontkennen was begonnen en het zou nog vele jaren duren voor het collectieve schuld bekennen zou beginnen.

Linkse sympathieën 

In de Bundesrepublik Deutschland kregen veel jongeren -met name studenten- in de zestiger jaren net als in veel andere Europese landen linkse sympathieën. De inmiddels weer aardig gevestigde orde van Duitse gezagsdragers vond dit bedreigend.
      Geïnitieerd door het in 1950 opgerichte Bundesamt für Verfassunsgschutz werd de controle op alles was links leek, een baard of lange haren had, een kralenketting om had of een Afghaanse jas droeg steeds scherper.
      In 1968 werden de Notstandsgesetze aangenomen, waarin zeer nauwe definities waren opgenomen over wat criminaliteit en met name terrorisme was. Stakers bijvoorbeeld werden neergezet als militante terroristen. Communisten of vermeende sympathisanten werden gevolgd en afgeluisterd. Mensen werden soms volkomen willekeurig opgepakt en zelfs vervolgd.

Rote Armee Fraktion 

In 1970 zou dat nog veel erger worden en was er sprake van een totale escalatie.
      Andreas Baader richtte samen met Gudrun Ensslin en Horst Mahler de Rote Armee Fraktion (RAF) op. Spoedig daarop kwam daar Ulrike Meinhof bij.
De RAF was een links radicale organisatie, die aan geld kwam via roofovervallen. De groep deinsde niet terug voor bomaanslagen en bleek later verantwoordelijk voor 34 moorden.
      Meer in het algemeen was het doel van de RAF ondergronds verzet tegen de rechts kapitalistische maatschappij.

De RAF had weinig aanhang en kon ook niet op veel sympathie rekenen.
      Toch ging er een golf van ongeloof en angst door Duitsland. Overal in het land hingen posters waarop de gezochte terroristen stonden.
      In juni 1972 werden Baader en Meinhof opgepakt en later tot levenslange gevangenisstraffen veroordeeld.
      Eerder dat jaar was een zogeheten Radikalenerlass van kracht geworden. Een Berufsverbot, dat ondermeer inhield dat ambtenaren bijvoorbeeld een toets van loyaliteit moesten afleggen en dat mensen met uitgesproken linkse sympathieën uitgesloten werden voor tal van functies.

Adoptie 

Ik ben in die tijd nog eens bij een Duits gezin geweest, dat een kind wilde adopteren.
Het werd geweigerd, omdat de man een tijdje lid geweest was van de communistische partij.
De overheid deed daar ook helemaal niet geheimzinnig over.

NS-Justiz 

Hoe kon dit allemaal gebeuren?
      Ach.
In 1955 was ene Hubert Schrübbers president geworden van het Bundesamt für Verfassunsgschutz. De man werd eind 1972 gedwongen om op te stappen omdat toen pas bekend werd dat hij voor en tijdens de tweede wereldoorlog actief was geweest voor de NS-Justiz, de Nationaal-Socialistische Rechterlijke Macht.
      In zijn regeerperiode had hij tientallen oud SS’ers en oud- SD’ers op hoge posten aangesteld.
In plaats van een geheime dienst, die de extremisten links en rechts in de gaten moest houden, was de Geheime Dienst zelf een rechtsradicale neo-nazistische organisatie geworden.
      Dat je als jong studente dan wel eens bang bent, braakt of niet durft te slapen lijkt me vrij logisch.

Nach Mainz 

    Ursula Krechel (Trier 1947) studeerde Theaterwetenschap en Kunstgeschiedenis in Keulen. Van 1969 tot 1972 was zij verbonden aan de Städtischen Bühnen in Dortmund en werkte zij in theaterproducties met jeugdige gevangenen.
      Het betreffende gedicht is opgenomen in de bundel Nach Mainz (1977).
Zij heeft inmiddels een groot aantal dichtbundels, romans, toneelstukken en hoorspelen op haar naam staan.   
     Zij won diverse prestigieuze prijzen.
Vorig jaar bijvoorbeeld nog de Deutscher Kritikerpreis.

(Het gedicht Boetedagen heb ik gevonden in de bundel ’”Ik heb tien benen” die in 1990 is verschenen bij uitgeverij De Geus in Breda. ISBN: 90 5226 0109)